(επιμέλεια: Χουτοχρήστος Βαλάντης-ψυχολόγος)
1.Εισαγωγή:
Η ταινία, της οποίας την ηρωίδα θα αναλύσουμε, αφορά μια φάση ζωής μιας νεαρής κοπέλας η οποία εμφανίζει έντονη παθολογία που επηρεάζει το οικογενειακό πλαίσιο ζωής της, την ακαδημαϊκή της καριέρα, την ερωτική της ζωή, τις κοινωνικές της σχέσεις κ. α. Η ζωή της Elisabeth αρχίζει να παίρνει άσχημη τροπή κυρίως όταν φεύγει από το σπίτι για να σπουδάσει την μεγάλη της αγάπη, την γραφή .Το γράψιμο αποτελούσε για την Elisabeth το πεδίο εκτόνωσης της ψυχοπαθολογίας της και διατήρησης της ισορροπίας της, πεδίο που τελικά δε στάθηκε τόσο ικανό ώστε η Lisi να μην εμφανίσει έντονα συμπτώματα (αυτό)καταστρέφοντας σχεδόν όλους τους τομείς της ζωής της .Στο σημείο, λοιπόν, αυτό και έχοντας από πίσω έναν απόντα πατέρα, μια παθογενετική μητέρα, προβληματικές ερωτικές και φιλικές σχέσεις και μια –σταδιακά –κατακερματισμένη ταυτότητα, η Lisi αναζητά την λύση στη ψυχοθεραπεία και την φαρμακολογία .Οι ανάγκες, πλέον, για μια σωστή προσαρμογή σε ένα νέο πλαίσιο ζωής φαντάζουν επιτακτικές…
2.Περιγραφή της Elisabeth:
-Εξωτερική εμφάνιση:
Σε κάποια σημεία πολύ επιμελημένη εμφάνιση, (ίσως κομμάτι ναρκισσιστικής επένδυσης σχετικά με το υπόλοιπο πλαίσιο αναφοράς) όπως όταν βραβεύεται για κάποια εργασία ή όταν πρέπει να παρουσιάσει κάποια εργασία της, όταν διασκεδάζει με ερωτικούς συντρόφους κ. α. Σε άλλες περιπτώσεις, που συνδέονται με το καταθλιπτικό κομμάτι της συμπεριφοράς της, παρουσιάζει απόσυρση και η εμφάνισή της είναι πιο ατημέλητη, κάτι που εκφράζεται με αταξία και σε άλλα επίπεδα (άτακτο και βρώμικο δωμάτιο, υπερυπνία, αναβλητικότητα σχεδίων, αταξία στο τρόπο σκέψης και γραψίματος κ. α. ).
-Ψυχολογικά χαρακτηριστικά:
Η Lisi σε διάφορα σημεία παρουσιάζει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, αυτοτραυματίζοντας τον εαυτό της .Ο αυτοκτονικός ιδεασμός είναι έκδηλος ενώ με τις πράξεις της δε θα εξέπληττε μια πιο οργανωμένη απόπειρα αυτοκτονίας .Σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζει καταθλιπτική συμπεριφορά, κάνει κατάχρηση ουσιών επιβεβαιώνοντας τον αυτοκαταστροφικό της χαρακτήρα αλλά ίσως, και σε ένα άλλο επίπεδο, την ανάγκη της να την ακούσει η οικογένειά της (συστημική προσέγγιση) .Ακόμη, συχνά η συμπεριφορά της Lisi κυριεύεται από έντονες παρορμήσεις ενώ δε λείπουν τα στοιχεία επιδειξιομανίας (γυμνή μπροστά στη μάνα της) αλλά και τα ναρκισσιστικά σχήματα (‘οι άλλοι πρέπει να με καταλαβαίνουν και να σκέφτονται όπως εγώ’,η ενασχόληση με το γράψιμο, η σεξουαλική της συμπεριφορά κ.α.) .Κάνει πολλές και έντονες προβολικές ταυτίσεις και σχάσεις, κυριεύεται από ιδεοληψίες, παραληρητικές ιδέες και άγχος όταν γράφει, παρουσιάζει στοιχεία δραματικής συμπεριφοράς κάποιες φορές στον τρόπο που μιλάει, σε καυγάδες με την μητέρα της και σε δηλώσεις σεξουαλικού περιεχομένου και ενδιαφέροντος .Έχει πολλές φορές ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις, ιδίως όταν κάνει χρήση ουσιών (ίσως σχετίζεται και με τη διπολική διαταραχή, θα συζητηθεί αργότερα) .Εκφράζει μηδενιστικές απόψεις (για παράδειγμα στο θέμα του sex σε μια περίπτωση), κάνει ονειροπόληση ενώ πολλές φορές οι σχέσεις της στηρίζονται σε διπλά μηνύματα, αφού έτσι έμαθε στο σπίτι της, και σε παθητικοεπιθετική συμπεριφορά .Σε περιπτώσεις όπου έχει κάνει κατάχρηση ή στιγμές που γράφει (σύνδεση με υπομανιακά επεισόδια) έχει αίσθηση αποπραγματοποίησης και αποπροσωποποίησης, παρανοϊκές ιδέες και αποσυνδετικά συμπτώματα .Επίσης, εκφράζει επιθετικότητα, αντίσταση στη θετική αλλαγή και στη θεραπεία, κοινωνική απομόνωση, ανασφάλεια, φόβους απόρριψης από οικογένεια, φίλους και ερωτικούς συντρόφους, αυτοκτονικές τάσεις, καθήλωση στο ‘παιδί-έφηβος’, υιοθέτηση του διλήμματος ‘θύτης ή θύμα’ που την παγιδεύει, έχει εξωτερικό κέντρο ελέγχου ενώ συναίσθημα-συμπεριφορά βασίζονται στη κυκλοθυμία .
3.Σχέσεις με μητέρα:
Στηρίζονται κυρίως στις προβολικές ταυτίσεις που κάνει η μια στην άλλη .Η μάνα κουβαλάει δικά της κομμάτια από την οικογένειά της και τη σχέση με τον άντρα της, τα προβάλλει πάνω στην κόρη της και ταυτίζεται με αυτή με αποτέλεσμα να ασκείται πίεση στη κόρη για επίτευξη στόχων που θα ανακούφιζαν τη μάνα .Η μάνα της την ‘καμαρώνει και την θέλει μια επιτυχημένη και κοινωνική δημοσιογράφο-συγγραφέα με φίλους πολλούς να την στηρίζουν’, όλα αυτά που η ίδια ίσως δεν είχε καταφέρει .Όλο αυτό, όμως, εμπεριέχει και διπλά μηνύματα με αποτέλεσμα η Lisi να εκδηλώνει άγχος, ανασφάλεια, επιθετικότητα, αναπαραγωγή των διπλών μηνυμάτων, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά όταν αποτυχαίνει ή όταν νιώθει ότι την απορρίπτουν, αμφιθυμία προς την μάνα και άλλους, κάνοντας σχάσεις και διπολικούς διαχωρισμούς σε καλό και κακό κ.α. που περιγράφηκαν νωρίτερα .Η Lisi, από την άλλη, βλέπουμε σε ένα σημείο ότι εκφράζει πολύ έντονη επιθυμία για φροντίδα της μάνας της που είναι άρρωστη .Δηλαδή, η ‘άρρωστη’ κόρη φροντίζει την ‘άρρωστη’ μάνα που ισούται με τον παθολογικό εαυτό της ίδιας της Lisi, λόγω προβολικής ταύτισης .
Ακόμη, πολλές φορές φαίνεται να διατηρείται, και από μάνα και από κόρη, ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο ανάμεσα στις δυο, που αφορά κυρίως την ‘γυναικεία-ερωτική’ τους υπόσταση: η Lisi προβάλλει στη μάνα της τον συντροφό της πολύ εξιδανικευμένο, φέρνοντάς τον έτσι, έμμεσα, σε αντίθεση με τον σύζυγο της μάνας και πατέρα της ηρωίδας .Από την άλλη, και η μάνα, σε κάποιο σημείο που η Lisi μιλά με τον πατέρα της, εκφράζει προς την κόρη της έμμεση επιθετικότητα λέγοντας ‘ότι μιλάει μαζί του με ύφος ερωτευμένης γυναίκας’ .
Είναι φανερό ότι η μάνα ζεί μέσα από την ζωή της κόρης και κυρίως μέσα από τον ρόλο της κόρης ως ‘παιδί’, κάτι που το δηλώνει και ξεκάθαρα (‘ήσουν παιδί, τόσο μικρή…’), κάτι που και η ίδια η Lisi το αντιλαμβάνεται (‘θες να είμαι τα πάντα για σένα και δεν μπορώ…’) .
4.Σχέσεις με πατέρα:
Βασίζονται κυρίως στην αμφιθυμία της Lisi και στη τάση που έχει για σχάσεις .Όταν η Lisi νιώθει ότι υπάρχουν σχετικά κοντά της φίλοι ή ερωτικοί σύντροφοι και η μάνα να την στηρίζει, κατηγορεί τον πατέρα της για την εγκατάλειψή της απ’ αυτόν .Όταν, από την άλλη, νιώθει εγκατάλειψη από την μάνα, ζητά την επαφή με τον πατέρα της και την ενασχόλησή του μαζί της (διπολική συμπεριφορά -‘καλό και κακό’, ‘καλός’ πατέρας και ‘κακή’ μάνα και τούμπαλιν) .
Η Lisi εκφράζει έντονη αμφιθυμία για τον πατέρα της ενώ δείχνει και έντονη εξάρτηση από την σχέση που έχει μαζί του, όποια και αν είναι αυτή .Κάτι περιμένει να λυθεί από αυτόν .Ίσως αν γύριζε πίσω να σταματούσε η παθολογική σχέση με την μητέρα της και η έκφραση του ανικανοποίητου της τελευταίας προς την ίδια, που νιώθει ότι χρωστάει στη μάνα της το μερίδιο ευτυχίας που ποτέ δεν της έδωσε ο άντρας της .Ίσως μπορούσε να γίνει ο ‘σωτήρας’ της αρρώστιας της, σαν τον ‘σωτήρα-εραστή’ που έψαχνε και η ίδια .Δεν αποκλείουμε εξάλλου το γεγονός η Lisi να ταυτίζει ασυνείδητα τον πατέρα της με τον εκάστοτε σύντροφό της και οι φόβοι απόρριψης που εκφράζει να προέρχονται από κάτι τέτοιο .Να σημειώσουμε, τέλος, ότι ο πατέρας της κοπέλας έπαιρνε ηρεμιστικά .
5.Κατάχρηση ουσιών:
Κάνει χρήση νικοτίνης, παραισθησιογόνων χαπιών, κοκαϊνης, αλκοόλ, κάνναβης και ηρεμιστικών .Σε κάποιες ουσίες η χρήση είναι πιο σταθερή, σε άλλες περιστασιακή. Προκαλούνται:ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, παρορμήσεις και χαοτική σεξουαλική συμπεριφορά, παρανοϊκές ιδέες και αποσυνδετικά συμπτώματα, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και δραματική συμπεριφορά .Η έκφραση κάποιων από τα συμπτώματα αυτά ίσως συνδέεται και με τις περιόδους υπομανίας της Lisi .
6.Η σχέση της Elisabeth με το γράψιμο:
Αδιαμφισβήτητα, το γράψιμο ‘βοηθά’ την Lisi να επενδύσει ναρκισσιστικά στον εαυτό της. Ακόμη το χρησιμοποιεί για να κάνει προβολικές ταυτίσεις στους ήρωες για τους οποίους γράφει.Όταν νιώθει ανίκανη να επικοινωνήσει με τους γύρω της νιώθει ανίκανη να επικοινωνήσει και με τον ίδιο της τον εαυτό, δε μπορεί να γράψει. Δεχόμενη πλήγματα από τους άλλους, πλήττει τον ίδιο της τον εαυτό αυτοκαταστρέφοντάς τον, ενώ ‘τιμωρείται’ και από τον ‘συγγραφέα εαυτό’ της, πηγή ναρκισσιστικής δύναμης…Ίσως βέβαια έτσι τιμωρεί και την μάνα της που πάντα ήθελε την κόρη της (βασικά τον εαυτό της-προβολική ταύτιση) επιτυχημένη .Στο κεφάλαιο ‘Η σχέση της Elisabeth με τη ψυχοθεραπεία’ γίνεται πάλι αναφορά στο γράψιμο της Lisi και στον ρόλο που έχει στη ψυχοπαθολογία της .
7.Ερωτικές σχέσεις:
Η Elisabeth ξεκίνησε με κάτι περιστασιακό που περιελάμβανε κυρίως το σεξουαλικό κομμάτι με την συνοδεία ουσιών .Έπειτα έκανε μια σχέση μέσα στην οποία γρήγορα ένιωσε ανασφάλεια, φόβο απόρριψης από το αγόρι της, άρχισε να έχει παρανοϊκές ιδέες του τύπου ότι το αγόρι της έχει ερωτικές επαφές με την κολλητή της ενώ άρχισε να αυτοθυματοποιείται (για παράδειγμα όταν ταυτίζεται με την άρρωστη αδερφή του αγοριού της, κατηγορώντας τον ότι την λυπάται και ότι απ’αυτό ο ίδιος παίρνει ηδονή-εδώ: προβολική ταύτιση Lisi με αδερφή του αγοριού της) .
Εδώ, μιλώντας γνωσιακά αναλυτικά, βλέπουμε πως η Lisi υιοθετόντας το δίλημμα-ρόλο ‘θύτης ή θύμα’, όταν νιώθει θύμα θεωρεί πως χάνει τον έλεγχο των συναισθημάτων της και φοβάται ότι θα έρθει η απόρριψη ενώ όταν νιώθει θύτης θεωρεί ότι θα βλάψει τους άλλους και ότι δε βιώνει έντονα την φροντίδα και την αγάπη που τόσο έχει ανάγκη .Αυτό το σχήμα εκφράζεται στη τελευταία σχέση της Lisi, αλλά το διαπιστώνουμε και αν συγκρίνουμε τις δύο ερωτικές σχέσεις που φαίνονται στη ταινία: στη πρώτη είναι ο ‘θύτης’ και στη δεύτερη το ‘θύμα’ (δες Psychotherapy File για περισσότερα) .
Και ψυχαναλυτικά, όμως, η Lisi μπορεί να εκφράζεται διπολικά και αμφιθυμικά προς τον ερωτικό σύντροφο γιατί μεταβιβαστικά τον ταυτίζει με τον πατέρα της που την απέρριψε. Επιπλέον, μπορεί να φοβάται ότι θα την απορρίψει οποιοσδήποτε άνδρας, όπως και ο πατέρας της που ως σύζυγος εγκατέλειψε την μητέρα της, με την οποία ταυτίζεται προβολικά .Άρα, έχουμε διπλό ζήτημα: απών πατέρας αλλά και απών σύζυγος, κάτι που κάνει πιο έντονους τους φόβους απόρριψης της Lisi από τους ερωτικούς της συντρόφους .
8.Φιλικές σχέσεις:
Η Lisi έχει μια πολύ καλή φίλη όσο σπουδάζει .Η Lisi μετά από κάποιο σημείο αρχίζει να έχει παθητικοεπιθετική ή άμεσα επιθετική συμπεριφορά προς την κολλητή της .Νιώθει πολλές φορές αμφιθυμικά απέναντί της ενώ την θεωρεί και υπεύθυνη για πολλές κακοτυχίες της (εξωτερικό κέντρο ελέγχου), όταν για παράδειγμα την κατηγορεί ότι ‘την πέφτει’ στο αγόρι της. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί η σκηνή με την προβολική ταύτιση της Lisi προς την κολλητή της: η Lisi με δραματικό και θεατρικό ύφος υποτιμά και εξευτιλίζει την κολλητή της, δημιουργώντας μια εικόνα που μάλλον ταιριάζει στον εαυτό της.
Η ταύτιση λύνεται όταν η κολλητή της, τής λέει πως δεν προσβλήθηκε απ’ αυτά που άκουσε αλλά λυπάται πολύ για την παθολογική κατάσταση της Lisi-φίλης της, η οποία πια ξεσπά σε κλάματα αδύναμη .
Θα λέγαμε ότι και στο επίπεδο των φιλικών σχέσεων, μπορεί να γίνει προσέγγιση CAT σχετικά με το δίλλημα-ρόλο ‘θύτης ή θύμα’ που υιοθετεί η Lisi και που εντείνει την (παθητικο) επιθετική της συμπεριφορά (δες Psychotherapy File για περισσότερα) .
9.Η σχέση της Elisabeth με την ψυχοθεραπεία:
Αρχικά η Lisi είναι πολύ αρνητική στη θεραπεία .Έψαχνε οργανικό πρόβλημα για να αιτιο(‘δικαιο’)λογήσει την κατάστασή της. Τελικά, άρχισε θεραπεία με τον λόγο ότι ‘δε μπορεί πλέον να γράψει’, καθόλου τυχαίο το χρονικό σημείο, αφού το γράψιμό της ήταν τελικά το σπουδαίο μέσο επικοινωνίας με τον εαυτό της και τους σημαντικούς άλλους ενώ συγχρόνως η έναρξη θεραπείας, αυτή καθ’ αυτή, αποτελεί σημαντικό (και θεραπευτικό) παράγοντα διαφοροποίησης μάνας-κόρης, αφού η μάνα ποτέ δεν δέχτηκε θεραπεία για την παθολογία που τελικά ‘δώρισε’ στη κόρη της .
Για την Lisi το γράψιμο ήταν αυτό που την έκανε σημαντική και την καθιστούσε καθρέφτη της μάνας της, κάτι που τελικά διατηρούσε την παθολογική κατάσταση στο σπίτι και προκάλεσε το εξής σχήμα στην Lisi: ’Αν δεν πετύχω οι άλλοι (και κυρίως η μάνα μου) δε θα με αγαπούν, αν πετύχω οι άλλοι (και κυρίως η μάνα μου) θα με αγαπούν’- Και αναρωτιόμαστε: αν πετύχαινε στο γράψιμο οι άλλοι θα την αγαπούσαν σίγουρα ή θα την αγαπούσαν με τον τρόπο που η ηρωϊδα θα ήθελε; αν δε πετύχαινε σ’ αυτό το κομμάτι θα ήταν δικαιολογημένη η απουσία σημαντικών ανθρώπων από κοντά της; πρόκειται για έναν πολυπαραγοντικό τρόπο σκέψης (ή ‘σχήμα’ κατά την καθαρά γνωσιακή προσέγγιση) : λειτουργεί ως ‘δίλημμα’(‘dilemma’) της Lisi που τελικά την ‘παγιδεύει’ (‘trap’) στις επιθυμίες των άλλων και κυρίως της οικογένειάς της, η οποία μέσα από διπλά μηνύματα οδηγεί την Lisi στο να προκαλεί στον εαυτό της‘αυτοσαμποτάζ’(‘snag’).
-Psychotherapy File :
Σύμφωνα με το μοντέλο της CAT, η Lisi φαίνεται να έχει τα εξής διλήμματα (ο βαθμός δεν είναι ίδιος):
-Σε σχέση με επιλογές του εαυτού:
α) Αν προσπαθώ να είμαι τέλεια, μελαγχολώ και θυμώνω, αν δεν προσπαθώ να είμαι τέλεια, νιώθω ένοχη, θυμωμένη και ανικανοποίητη .
β) Αν δεν πρέπει να κάνω κάτι, τότε θα το κάνω .Φαίνεται ότι η μόνη απόδειξη της ύπαρξής μου είναι η αντίσταση .Οι κανόνες που θέτουν οι άλλοι, ακόμα και οι δικοί μου, μου φαίνονται πολύ περιοριστικοί, έτσι τους καταστρατηγώ και κάνω πράγματα που με βλάπτουν .
γ) Αν γίνεται το δικό μου νιώθω ένοχη και παιδαριώδης .Αν δε γίνεται το δικό μου απογοητεύομαι, θυμώνω και μελαγχολώ .
δ) Ή κρατώ τα πάντα (συναισθήματα, σχέδια, σχέσεις ) σε απόλυτο έλεγχο ή φοβάμαι πως θα υπάρξει τεράστιο μπέρδεμα στα πάντα .
-Σε σχέση με τους άλλους:
α) Με τους άλλους ή νιώθω ασφάλεια δημιουργώντας ένα κλίμα απόλυτης ευδαιμονίας, ή είμαι σε διαρκή αντιπαράθεση .Αν είμαι σε αντιπαράθεση τότε είμαι τύραννος ή θύμα .
β) Ή καταφρονώ τους άλλους ανθρώπους, ή αισθάνομαι ότι αυτοί με καταφρονούν .
γ) Ή στηρίζομαι στο θαυμασμό των άλλων τους οποίους και εγώ θαυμάζω, ή νιώθω εκτεθειμένη .Αν είμαι εκτεθειμένη, τότε ή περιφρονώ τους άλλους, ή νιώθω ότι αυτοί με περιφρονούν .
δ) Όταν συνδέομαι με κάποιον από τον οποίο εξαρτώμαι, τότε πρέπει να υποταχθώ σ’ αυτόν, ή να υποταχθεί αυτός σε μένα .
-Παγίδες ( όχι όλες στον ίδιο βαθμό):
α) Καταθλιπτική σκέψη
β) Φόβος μήπως βλάψω τους άλλους (γι’ αυτό και η Lisi έχει χάσει την διεκδικητικότητά της, απεναντίας είναι πολύ επιθετική) .
γ) Χαμηλή αυτοεκτίμηση
-Snags: α) Επειδή φοβάμαι τις αντιδράσεις των άλλων (π. χ. ‘της οικογένειάς μου’) πρέπει να σαμποτάρω την επιτυχία 1) γιατί σαν να τη στερούνται οι άλλοι (‘ίσως η μάνα μου που τόσο την ήθελε’), 2)γιατί σαν οι άλλοι να μπορεί να με φθονήσουν(‘ίσως η μάνα μου’), ή 3)σαν να μην υπάρχουν αρκετά καλά πράγματα γύρω μου να διαλέξω .
-Δύσκολες και ασταθείς ψυχικές καταστάσεις:
α) Το πώς νιώθω για τον εαυτό μου και τους άλλους μπορεί να μην είναι σταθερό: Αλλάζω απότομα από τη μια ψυχική κατάσταση σε κάποια άλλη ολότελα διαφορετική .
β) Έντονα, ακραία και ανεξέλεγκτα συναισθήματα
γ) Συναισθηματικό κενό, αίσθηση αποπροσωποποίησης ή μπερδέματος
δ) Ενοχή ή θυμός για τον εαυτό μου, αυτοτραυματισμοί
ε) Έλλειψη εμπιστοσύνης στους άλλους, ‘θα με βλάψουν…’
ζ) Αδικαιολόγητος θυμός προς τους άλλους
( η) Η λύση σε συναισθήματα που με μπερδεύουν είναι να τα ξεγράψω και να αποκοπώ από αυτά )
Μετά από ένα σημείο της θεραπευτικής διαδικασίας, η θεραπεύτρια προτείνει την χορήγηση φαρμακοθεραπείας γιατί αλλιώς ‘η Lisi θα βγει εκτός ελέγχου’ .Η Lisi αντιδρά αλλά τελικά δέχεται .Μετά από ένα διάστημα εξομολογείται στη θεραπεύτριά της ότι νιώθει σαφώς καλύτερα από τότε που άρχισε τα φάρμακα αλλά ‘δεν είναι αυτή που ήτανε’…Προσπαθώντας, λοιπόν, να βρει ένα συνδετικό κρίκο με το παθολογικό παρελθόν της, στο γράψιμό της αναφέρεται στον ίδιο της τον εαυτό (‘suicide’-τελευταία σκηνή όπου πληκτρολογεί στο pc) σταματώντας ίσως έτσι τις προβολικές ταυτίσεις που έκανε στο παρελθόν, βρίσκοντας, όμως, έτσι καινούριες ισορροπίες, απαραίτητες για την ίδια …
10.Απόπειρα διάγνωσης:
Στο σημείο αυτό θα κάνουμε μια απόπειρα διάγνωσης αν και οι δυσκολίες είναι αρκετές, καθώς δεν έχουμε την δυνατότητα να πάρουμε περισσότερες κλινικές πληροφορίες για την ασθενή .Θα χρησιμοποιήσουμε την συμπτωματολογία που μας δίνει η ταινία και το DSM-IV που είναι κοινός οδηγός διάγνωσης για όσους ασχολούνται με την ψυχική υγεία .
Με βάση όσα ειπώθηκαν (συμπτωματολογία και Psychotherapy File κατά CAT) και όσα θα ακολουθήσουν καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Lisi έχει οριακή διαταραχή της προσωπικότητας σε συννοσηρότητα με διπολική διαταραχή της διάθεσης (κυκλοθυμική) και κατάχρηση ουσιών .
-Οριακή διαταραχή της προσωπικότητας:
Καταρχάς, έχουμε ύπαρξη διαταραχής προσωπικότητας, καθώς η Lisi έχει παγιώσει συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς (προβλέψιμα και σταθερά) στη καθημερινή της ζωή, στην οικογένεια, στα ερωτικά, στις κοινωνικές σχέσεις, στα ακαδημαϊκά θέματα... Σε αυτούς τους τομείς υπάρχει δυσλειτουργία και έκπτωση, έξω από το εύρος των περισσότερων ανθρώπων, ενώ το υποκειμενικό αίσθημα δυσφορίας είναι υπαρκτό .
Η Lisi έχει προβλήματα αποχωρισμού και ατομικότητας, προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις, προβλήματα ελέγχου συναισθημάτων (παρορμητικότητα) και αστάθεια σχετικά με την εικόνα εαυτού .
Συγκεκριμένα, προσπαθεί πολλές φορές να αποφύγει φαντασιωτικά την πραγματικότητα (γράψιμο, ουσίες, παραληρητικές ιδέες στο σεξ…), λειτουργεί διπολικά στις διαπροσωπικές σχέσεις της, οικογενειακές, ερωτικές και φιλικές, είτε εξιδανικεύοντας είτε απαξιώνοντας, έχει ασταθή εικόνα για τον εαυτό της, έχει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στο θέμα του σεξ και της κατάχρησης ουσιών, έχει αυτοκτονικούς ιδεασμούς και υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά, συναισθηματική αστάθεια, έντονο θυμό ή δυσκολία στον έλεγχό του (καυγάδες με μητέρα, εραστή και κολλητή ) και τέλος παρανοϊκές ιδέες, για παράδειγμα νομίζει ότι ο εραστής της την απατά με την κολλητή της χωρίς να έχει στοιχεία για κάτι τέτοιο .Τηρεί, λοιπόν, όλα σχεδόν τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV που αφορούν την οριακή διαταραχή της προσωπικότητας .
Επιπλέον, η Lisi εκδηλώνει συχνά οργή προς πρόσωπα για τα οποία έχει αμφιθυμικά ή θετικά συναισθήματα (μάνα, πατέρας, κολλητή, εραστής) και δεν τα αναγνωρίζει .Υπάρχουν, κατά την Lisi, αυτοί που την ‘αγαπούν’ και αυτοί που την ‘μισούν’ ή τα ίδια πρόσωπα πότε την ‘αγαπούν’ και πότε την ‘μισούν’ (σχάση) .Έτσι νιώθει βασικά (και) αυτή για αυτούς και μέσω προβολικής ταύτισης προσπαθεί να βρει ισορροπίες που, όμως, έχουν αρχίσει να κλονίζονται .Από τη μια, εκφράζει στους γύρω της, και κυρίως στη μάνα της, επιθετικότητα και απαξίωση και από την άλλη, επιθυμία προσέγγισης και εξιδανίκευση .Οι εναλλαγές είναι γρήγορες .Το Εγώ είναι δυσλειτουργικό, υπάρχει απέχθεια και αστάθεια για την εικόνα του εαυτού και έντονοι φόβοι απόρριψης απ ‘τους γύρω της, και όλα αυτά γιατί η Lisi δεν έχει περάσει επιτυχώς την φάση του αποχωρισμού (από την οικογένεια-κυρίως τη μητέρα της) – εξατομίκευσης (θεωρία Mahler) .Κάθε προσπάθεια της Lisi να ‘απογαλακτιστεί’ και να απαλλαχτεί από τον ρόλο του ‘παιδιού’ ή του ‘έφηβου’ και να περάσει σε αυτόν του ‘ενήλικα’, θα δημιουργούσε αισθήματα ενοχής προς την μητέρα της, αφού δε θα της άφηνε έτσι ελεύθερο το πεδίο για τις δικές της προβολικές ταυτίσεις . Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι το προφίλ της Lisi παραπέμπει σε μια οριακή προσωπικότητα .
Διαφορική διάγνωση:
· Ψύχωση: Η αίσθηση απώλειας της πραγματικότητας θα ήταν διαρκής και πιο έντονη .
· Διαταραχή της διάθεσης: Υπάρχει συννοσηρότητα με διπολική διαταραχή της διάθεσης .
· Μεταβολή προσωπικότητας λόγω σωματικής νόσου: Δεν υπάρχει σωματική νόσος .
· Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας: Οι συναισθηματικές εκδηλώσεις θα ήταν λιγότερο έντονες .
· Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας: Θα είχε πιο βαριά έκπτωση στην ηθική συνείδηση και στην δυνατότητα δημιουργίας σχέσεων .
· Ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας: Δε θα υπήρχε τόσο έντονος ο αυτοκτονικός ϊδεασμός και η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, ενώ οι σχέσεις της Lisi θα ήταν πιο σταθερές .
· Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: Θα είχε σταθερότερη ταυτότητα .Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν έντονα ναρκισσιστικά σχήματα που μπορεί, όμως, να συνδέονται περισσότερο με τις περιόδους υπομανίας ή απλά να έχουν ενσωματωθεί στο ψυχολογικό προφίλ της Lisi μαζί με την υπόλοιπη συμπτωματολογία .
· Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας: Θα είχε πιο σταθερούς προσωπικούς δεσμούς .
· Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας: Η καχυποψία θα ήταν πιο ακραία και πιο σταθερή. Στην Lisi εμφανίζεται μόνο στη σχέση της με τον εραστή της .
-Διπολική διαταραχή του συναισθήματος (κυκλοθυμική):
Καταρχάς, υπάρχει διαταραχή της διάθεσης γιατί υπάρχει ‘περίεργη’ και αρνητική συναισθηματική εμπλοκή της Lisi στην εικόνα του εαυτού, των άλλων και του γενικότερου περιβάλλοντος .Υπάρχει έκπτωση στους τομείς ζωής που επηρεάζει και η οριακή διαταραχή της .Η διαταραχή της διάθεσής της πυροδοτήθηκε, κυρίως, μόλις η Lisi παρουσίασε ανικανότητα στο γράψιμό της. Παράλληλα, υπάρχουν και φυσιολογικά συμπτώματα- κυρίως διαταραχές ύπνου, libido και ενεργητικότητας .
Η διαταραχή του συναισθήματος φαίνεται να είναι η κυκλοθυμική, είδος διπολικής διαταραχής. Υπάρχουν συχνές και έντονες εναλλαγές ανάμεσα σε περιόδους κατάθλιψης μέτριας βαρύτητας και περιόδους υπομανίας, ίσως και μέτριας μανίας .Συνήθως, προσβάλλει στην πρώϊμη ενήλικη ζωή που ανήκει η Lisi και συνυπάρχει με κατάχρηση ουσιών, γεγονός που ισχύει .Από τη μία, λοιπόν, η Lisi σε καταθλιπτικές φάσεις εκφράζει μελαγχολία, άγχος και αναζήτηση βοήθειας (από πατέρα, μάνα, εραστή ή κολλητή) και από την άλλη στις υπομανιακές της φάσεις, εκφράζει υπερβολική και αδικαιολόγητη ευθυμία και εχθρότητα (κυρίως προς μητέρα και κολλητή-γυναικείες φιγούρες) . Από τη μια, εκφράζει έντονες κρίσεις κλάματος ή και από την άλλη στιγμιαία δάκρυα, αδικαιολόγητα ίσως, με υπομανιακό περιεχόμενο .Από την μια, εκφράζει πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεπιθετικότητα και από την άλλη, αίσθηση μεγαλείου και καυχησιολογίας .
Το τελευταίο το παρατηρήσαμε κυρίως στην ενασχόλησή της με το γράψιμο, όπου η υπομανιακή της συμπεριφορά είναι πολύ φανερή και άσχετη ίσως στις περιπτώσεις αυτές με την κατάχρηση ουσιών, κάτι που μας κάνει να έχουμε διάγνωση διπολικής διαταραχής και όχι μονοπολικής .Από τη μια, εκφράζεται απώλεια ενδιαφέροντος για τις συνήθεις δραστηριότητες-πόσο μέλλον για νέες-, απώλεια συναισθηματικών δεσμών, κοινωνική απομόνωση και από την άλλη, αυξημένο ενδιαφέρον για νέες δραστηριότητες, νέους ανθρώπους και ενασχολήσεις (η Lisi σε party με ουσίες που καταλήγουν σε σεξουαλικές επαφές), σεξουαλικές αδιακρισίες κ. α. Από τη μια, αίσθηση απελπισίας και αύξηση εξαρτητικότητας (ουσίες και εραστής της) και από την άλλη υπέρμετρη αίσθηση ανεξαρτησίας (ο τρόπος που απομακρύνθηκε από τον πρώτο της εραστή) .Από τη μια, ψυχοκινητική επιβράδυνση και αίσθηση κούρασης (ας προστεθούν εδώ οι υπερυπνίες της Lisi) και από την άλλη, ψυχοκινητική επιτάγχυνση και αίσθηση ευεξίας (ας προστεθούν εδώ οι αϋπνίες και η ένταση με την οποία κάποιες φορές έγραφε) .Από τη μια, μηδενιστικές απόψεις για το σεξ, ίσως λόγω χαμηλής libido, και από την άλλη υπέρμετρο σεξουαλικό ενδιαφέρον και μανιακές παραληρητικές ιδέες εξουσίας κατά τη διάρκεια σεξουαλικών επαφών της Lisi με τον σύντροφό της.Τηρούνται, λοιπόν, τα περισσότερα κριτήρια κατά DSM-IV .
Εδώ θα κάνουμε μια προσπάθεια να συνδέσουμε την γνωσιακή προσέγγιση με την ψυχοδυναμική. Μιλώντας για την κατάθλιψη, ο γνωσιακός Aaron Beck αναφέρεται στη γνωσιακή τριάδα: 1) αρνητική εικόνα εαυτού ( σχήμα Lisi: ‘τα πράγματα πάνε άσχημα επειδή εγώ φταίω, είμαι άχρηστη’ ), 2) αρνητική εικόνα σχέσεων με άλλους ( σχήμα Lisi: ‘δεν θα τα πάω καλά ποτέ με τους άλλους ή γιατί δεν το αξίζω ή γιατί δεν με καταλαβαίνουν’ ) και 3) αρνητική εικόνα για το μέλλον – απελπισία ( σχήμα Lisi: ‘δε θα πάει τίποτα καλά από δω και πέρα’ ) . Πρόκειται για την θεωρία της μαθημένης αβοηθησίας που αποδίδει την κατάθλιψη στην αδυναμία και απροθυμία του ατόμου να ελέγχει τα γεγονότα .
Σχετικά τώρα με τις υπομανιακές περιόδους της Lisi, έρχεται η ψυχανάλυση για να μας πει πως η μανία και η ευφορία λειτουργούν ως άμυνες απέναντι στην κατάθλιψη .Το άκαμπτο Υπερεγώ της Lisi, για το οποίο ευθύνεται κυρίως η οικογένειά της, τιμωρεί την Lisi με αισθήματα ενοχής για της ασυνείδητες επιθετικές και σεξουαλικές της ενορμήσεις, βρίσκοντας λύση σε (υπο)μανιακές εκδηλώσεις συμπεριφοράς .
Διαφορική διάγνωση:
· Διαταραχή της διάθεσης λόγω σωματικής νόσου: Δεν υπάρχει σωματική νόσος .
· Διαταραχή της διάθεσης λόγω ουσιών: Υπάρχει συννοσηρότητα (θα συζητηθεί αργότερα) .
· Σχιζοφρένεια: Οι παραληρητικές ιδέες και οι ψευδαισθήσεις είναι συμβατές με την διπολική διαταραχή και η συχνότητα και η έντασή τους δικαιολογούνται από αυτή αλλά και από την κατάχρηση ουσιών .Ακόμη, η Lisi δεν έχει έντονη παρεμβολή σκέψης ή αίσθηση εκπομπής σκέψης, ούτε έντονη αίσθηση απώλειας της πραγματικότητας, όπως στη σχιζοφρένεια .
· Πένθος: Η Lisi θα είχε λιγότερα και λιγότερο έντονα συμπτώματα, ενώ δε θα υπήρχε έντονος αυτοκτονικός ϊδεασμός και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά-αυτοτραυματισμοί .
· Διαταραχές προσωπικότητας: Υπάρχει συννοσηρότητα με οριακή διαταραχή της προσωπικότητας .
· Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή: Θα υπήρχαν πολλά και έντονα συμπτώματα σχιζοφρένειας.
· Διαταραχή προσαρμογής με καταθλιπτική διάθεση: Θα υπήρχε ύφεση, τα συμπτώματα θα ήταν λιγότερα και λιγότερο έντονα ενώ η δυσλειτουργία δε θα επηρέαζε τόσο και τόσους τομείς ζωής της Lisi .
· Διαταραχές του ύπνου: Υπάρχουν πολλά άλλα συμπτώματα ώστε να μη μπορούμε να μιλάμε για διαταραχές ύπνου διαγνωστικά, λειτουργούν ως συμπτώματα της διπολικής διαταραχής της διάθεσης .
· Διαταραχές άγχους: Σίγουρα η Lisi εκδηλώνει άγχος, αλλά δικαιολογείται από την διπολική της διαταραχή .Η εναλλαγή καταθλιπτικών και υπομανιακών σταδίων προκαλεί έντονο άγχος, το οποίο, όμως, συνοδεύει την ψυχοπαθολογία της, δεν την ορίζει .
-Κατάχρηση ουσιών:
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, η Lisi έχει ζήτημα με την κατάχρηση ουσιών .
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν θα χρειαζόταν να γίνει διάγνωση ξεχωριστή, και να θεωρηθεί απλά σύμπτωμα της υπόλοιπης ψυχοπαθολογίας της Lisi .Έτσι όμως, δε θα το παίρναμε ως ξεχωριστό κομμάτι της Lisi και δε θα μπορούσαμε να ελέγξουμε πώς σχετίζεται με την μανιοκαταθλιπτική και την οριακή της διαταραχή .Την εντείνει ή απλά την συνοδεύει; Οι παραληρητικές ιδέες της Lisi σχετίζονται κυρίως με τη κατάχρηση ή όχι; Η αντιμετώπιση, λοιπόν, της κατάχρησης ουσιών ως διαγνωστικό κομμάτι της Lisi βοηθά στο να κάνουμε καλύτερη θεραπευτική δουλειά και να αποφύγουμε παγίδες που υποσκιάζουν .Έτσι και αλλιώς, η ύπαρξη διάγνωσης κατάχρησης ουσιών δεν έρχεται σε αντίθεση με διάγνωση οριακής προσωπικότητας ή διπολικής διαταραχής και αδιαμφισβήτητα η κατάχρηση της Lisi παίζει σπουδαίο ρόλο στις παραληρητικές της ιδέες, σε ψευδαισθησιακά και παραισθησιακά στοιχεία, στις παρορμήσεις της, σε αποσυνδετικά συμπτώματα, στη κυκλοθυμία της διάθεσής της κ. α. , αφού από μόνη της μπορεί να προκαλέσει τέτοιου είδους συμπτωματολογία .
Βιβλιογραφία
Ζερβής, Χ. (2001). Ψυχοπαθολογία του ενήλικα, έκδοση β΄. Αθήνα: Ηλεκτρονικές Τέχνες .
Kaplan & Sadock’s, B.& V. (2001). Pocket Handbook of Clinical Psychiatry, third edition (based
on DSM-IV-TR). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins .
Ryle, A. (1993). Cognitive-Analytic Therapy: Active Participation in Change. England: John Wiley
& Sons Ltd .
Ryle, A. & Kerr, I. B. (2002). Introducing Cognitive Analytic Therapy: Principles and Practice.
England: John Wiley & Sons Ltd .
Η ταινία, της οποίας την ηρωίδα θα αναλύσουμε, αφορά μια φάση ζωής μιας νεαρής κοπέλας η οποία εμφανίζει έντονη παθολογία που επηρεάζει το οικογενειακό πλαίσιο ζωής της, την ακαδημαϊκή της καριέρα, την ερωτική της ζωή, τις κοινωνικές της σχέσεις κ. α. Η ζωή της Elisabeth αρχίζει να παίρνει άσχημη τροπή κυρίως όταν φεύγει από το σπίτι για να σπουδάσει την μεγάλη της αγάπη, την γραφή .Το γράψιμο αποτελούσε για την Elisabeth το πεδίο εκτόνωσης της ψυχοπαθολογίας της και διατήρησης της ισορροπίας της, πεδίο που τελικά δε στάθηκε τόσο ικανό ώστε η Lisi να μην εμφανίσει έντονα συμπτώματα (αυτό)καταστρέφοντας σχεδόν όλους τους τομείς της ζωής της .Στο σημείο, λοιπόν, αυτό και έχοντας από πίσω έναν απόντα πατέρα, μια παθογενετική μητέρα, προβληματικές ερωτικές και φιλικές σχέσεις και μια –σταδιακά –κατακερματισμένη ταυτότητα, η Lisi αναζητά την λύση στη ψυχοθεραπεία και την φαρμακολογία .Οι ανάγκες, πλέον, για μια σωστή προσαρμογή σε ένα νέο πλαίσιο ζωής φαντάζουν επιτακτικές…
2.Περιγραφή της Elisabeth:
-Εξωτερική εμφάνιση:
Σε κάποια σημεία πολύ επιμελημένη εμφάνιση, (ίσως κομμάτι ναρκισσιστικής επένδυσης σχετικά με το υπόλοιπο πλαίσιο αναφοράς) όπως όταν βραβεύεται για κάποια εργασία ή όταν πρέπει να παρουσιάσει κάποια εργασία της, όταν διασκεδάζει με ερωτικούς συντρόφους κ. α. Σε άλλες περιπτώσεις, που συνδέονται με το καταθλιπτικό κομμάτι της συμπεριφοράς της, παρουσιάζει απόσυρση και η εμφάνισή της είναι πιο ατημέλητη, κάτι που εκφράζεται με αταξία και σε άλλα επίπεδα (άτακτο και βρώμικο δωμάτιο, υπερυπνία, αναβλητικότητα σχεδίων, αταξία στο τρόπο σκέψης και γραψίματος κ. α. ).
-Ψυχολογικά χαρακτηριστικά:
Η Lisi σε διάφορα σημεία παρουσιάζει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, αυτοτραυματίζοντας τον εαυτό της .Ο αυτοκτονικός ιδεασμός είναι έκδηλος ενώ με τις πράξεις της δε θα εξέπληττε μια πιο οργανωμένη απόπειρα αυτοκτονίας .Σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζει καταθλιπτική συμπεριφορά, κάνει κατάχρηση ουσιών επιβεβαιώνοντας τον αυτοκαταστροφικό της χαρακτήρα αλλά ίσως, και σε ένα άλλο επίπεδο, την ανάγκη της να την ακούσει η οικογένειά της (συστημική προσέγγιση) .Ακόμη, συχνά η συμπεριφορά της Lisi κυριεύεται από έντονες παρορμήσεις ενώ δε λείπουν τα στοιχεία επιδειξιομανίας (γυμνή μπροστά στη μάνα της) αλλά και τα ναρκισσιστικά σχήματα (‘οι άλλοι πρέπει να με καταλαβαίνουν και να σκέφτονται όπως εγώ’,η ενασχόληση με το γράψιμο, η σεξουαλική της συμπεριφορά κ.α.) .Κάνει πολλές και έντονες προβολικές ταυτίσεις και σχάσεις, κυριεύεται από ιδεοληψίες, παραληρητικές ιδέες και άγχος όταν γράφει, παρουσιάζει στοιχεία δραματικής συμπεριφοράς κάποιες φορές στον τρόπο που μιλάει, σε καυγάδες με την μητέρα της και σε δηλώσεις σεξουαλικού περιεχομένου και ενδιαφέροντος .Έχει πολλές φορές ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις, ιδίως όταν κάνει χρήση ουσιών (ίσως σχετίζεται και με τη διπολική διαταραχή, θα συζητηθεί αργότερα) .Εκφράζει μηδενιστικές απόψεις (για παράδειγμα στο θέμα του sex σε μια περίπτωση), κάνει ονειροπόληση ενώ πολλές φορές οι σχέσεις της στηρίζονται σε διπλά μηνύματα, αφού έτσι έμαθε στο σπίτι της, και σε παθητικοεπιθετική συμπεριφορά .Σε περιπτώσεις όπου έχει κάνει κατάχρηση ή στιγμές που γράφει (σύνδεση με υπομανιακά επεισόδια) έχει αίσθηση αποπραγματοποίησης και αποπροσωποποίησης, παρανοϊκές ιδέες και αποσυνδετικά συμπτώματα .Επίσης, εκφράζει επιθετικότητα, αντίσταση στη θετική αλλαγή και στη θεραπεία, κοινωνική απομόνωση, ανασφάλεια, φόβους απόρριψης από οικογένεια, φίλους και ερωτικούς συντρόφους, αυτοκτονικές τάσεις, καθήλωση στο ‘παιδί-έφηβος’, υιοθέτηση του διλήμματος ‘θύτης ή θύμα’ που την παγιδεύει, έχει εξωτερικό κέντρο ελέγχου ενώ συναίσθημα-συμπεριφορά βασίζονται στη κυκλοθυμία .
3.Σχέσεις με μητέρα:
Στηρίζονται κυρίως στις προβολικές ταυτίσεις που κάνει η μια στην άλλη .Η μάνα κουβαλάει δικά της κομμάτια από την οικογένειά της και τη σχέση με τον άντρα της, τα προβάλλει πάνω στην κόρη της και ταυτίζεται με αυτή με αποτέλεσμα να ασκείται πίεση στη κόρη για επίτευξη στόχων που θα ανακούφιζαν τη μάνα .Η μάνα της την ‘καμαρώνει και την θέλει μια επιτυχημένη και κοινωνική δημοσιογράφο-συγγραφέα με φίλους πολλούς να την στηρίζουν’, όλα αυτά που η ίδια ίσως δεν είχε καταφέρει .Όλο αυτό, όμως, εμπεριέχει και διπλά μηνύματα με αποτέλεσμα η Lisi να εκδηλώνει άγχος, ανασφάλεια, επιθετικότητα, αναπαραγωγή των διπλών μηνυμάτων, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά όταν αποτυχαίνει ή όταν νιώθει ότι την απορρίπτουν, αμφιθυμία προς την μάνα και άλλους, κάνοντας σχάσεις και διπολικούς διαχωρισμούς σε καλό και κακό κ.α. που περιγράφηκαν νωρίτερα .Η Lisi, από την άλλη, βλέπουμε σε ένα σημείο ότι εκφράζει πολύ έντονη επιθυμία για φροντίδα της μάνας της που είναι άρρωστη .Δηλαδή, η ‘άρρωστη’ κόρη φροντίζει την ‘άρρωστη’ μάνα που ισούται με τον παθολογικό εαυτό της ίδιας της Lisi, λόγω προβολικής ταύτισης .
Ακόμη, πολλές φορές φαίνεται να διατηρείται, και από μάνα και από κόρη, ένα ανταγωνιστικό πλαίσιο ανάμεσα στις δυο, που αφορά κυρίως την ‘γυναικεία-ερωτική’ τους υπόσταση: η Lisi προβάλλει στη μάνα της τον συντροφό της πολύ εξιδανικευμένο, φέρνοντάς τον έτσι, έμμεσα, σε αντίθεση με τον σύζυγο της μάνας και πατέρα της ηρωίδας .Από την άλλη, και η μάνα, σε κάποιο σημείο που η Lisi μιλά με τον πατέρα της, εκφράζει προς την κόρη της έμμεση επιθετικότητα λέγοντας ‘ότι μιλάει μαζί του με ύφος ερωτευμένης γυναίκας’ .
Είναι φανερό ότι η μάνα ζεί μέσα από την ζωή της κόρης και κυρίως μέσα από τον ρόλο της κόρης ως ‘παιδί’, κάτι που το δηλώνει και ξεκάθαρα (‘ήσουν παιδί, τόσο μικρή…’), κάτι που και η ίδια η Lisi το αντιλαμβάνεται (‘θες να είμαι τα πάντα για σένα και δεν μπορώ…’) .
4.Σχέσεις με πατέρα:
Βασίζονται κυρίως στην αμφιθυμία της Lisi και στη τάση που έχει για σχάσεις .Όταν η Lisi νιώθει ότι υπάρχουν σχετικά κοντά της φίλοι ή ερωτικοί σύντροφοι και η μάνα να την στηρίζει, κατηγορεί τον πατέρα της για την εγκατάλειψή της απ’ αυτόν .Όταν, από την άλλη, νιώθει εγκατάλειψη από την μάνα, ζητά την επαφή με τον πατέρα της και την ενασχόλησή του μαζί της (διπολική συμπεριφορά -‘καλό και κακό’, ‘καλός’ πατέρας και ‘κακή’ μάνα και τούμπαλιν) .
Η Lisi εκφράζει έντονη αμφιθυμία για τον πατέρα της ενώ δείχνει και έντονη εξάρτηση από την σχέση που έχει μαζί του, όποια και αν είναι αυτή .Κάτι περιμένει να λυθεί από αυτόν .Ίσως αν γύριζε πίσω να σταματούσε η παθολογική σχέση με την μητέρα της και η έκφραση του ανικανοποίητου της τελευταίας προς την ίδια, που νιώθει ότι χρωστάει στη μάνα της το μερίδιο ευτυχίας που ποτέ δεν της έδωσε ο άντρας της .Ίσως μπορούσε να γίνει ο ‘σωτήρας’ της αρρώστιας της, σαν τον ‘σωτήρα-εραστή’ που έψαχνε και η ίδια .Δεν αποκλείουμε εξάλλου το γεγονός η Lisi να ταυτίζει ασυνείδητα τον πατέρα της με τον εκάστοτε σύντροφό της και οι φόβοι απόρριψης που εκφράζει να προέρχονται από κάτι τέτοιο .Να σημειώσουμε, τέλος, ότι ο πατέρας της κοπέλας έπαιρνε ηρεμιστικά .
5.Κατάχρηση ουσιών:
Κάνει χρήση νικοτίνης, παραισθησιογόνων χαπιών, κοκαϊνης, αλκοόλ, κάνναβης και ηρεμιστικών .Σε κάποιες ουσίες η χρήση είναι πιο σταθερή, σε άλλες περιστασιακή. Προκαλούνται:ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, παρορμήσεις και χαοτική σεξουαλική συμπεριφορά, παρανοϊκές ιδέες και αποσυνδετικά συμπτώματα, αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και δραματική συμπεριφορά .Η έκφραση κάποιων από τα συμπτώματα αυτά ίσως συνδέεται και με τις περιόδους υπομανίας της Lisi .
6.Η σχέση της Elisabeth με το γράψιμο:
Αδιαμφισβήτητα, το γράψιμο ‘βοηθά’ την Lisi να επενδύσει ναρκισσιστικά στον εαυτό της. Ακόμη το χρησιμοποιεί για να κάνει προβολικές ταυτίσεις στους ήρωες για τους οποίους γράφει.Όταν νιώθει ανίκανη να επικοινωνήσει με τους γύρω της νιώθει ανίκανη να επικοινωνήσει και με τον ίδιο της τον εαυτό, δε μπορεί να γράψει. Δεχόμενη πλήγματα από τους άλλους, πλήττει τον ίδιο της τον εαυτό αυτοκαταστρέφοντάς τον, ενώ ‘τιμωρείται’ και από τον ‘συγγραφέα εαυτό’ της, πηγή ναρκισσιστικής δύναμης…Ίσως βέβαια έτσι τιμωρεί και την μάνα της που πάντα ήθελε την κόρη της (βασικά τον εαυτό της-προβολική ταύτιση) επιτυχημένη .Στο κεφάλαιο ‘Η σχέση της Elisabeth με τη ψυχοθεραπεία’ γίνεται πάλι αναφορά στο γράψιμο της Lisi και στον ρόλο που έχει στη ψυχοπαθολογία της .
7.Ερωτικές σχέσεις:
Η Elisabeth ξεκίνησε με κάτι περιστασιακό που περιελάμβανε κυρίως το σεξουαλικό κομμάτι με την συνοδεία ουσιών .Έπειτα έκανε μια σχέση μέσα στην οποία γρήγορα ένιωσε ανασφάλεια, φόβο απόρριψης από το αγόρι της, άρχισε να έχει παρανοϊκές ιδέες του τύπου ότι το αγόρι της έχει ερωτικές επαφές με την κολλητή της ενώ άρχισε να αυτοθυματοποιείται (για παράδειγμα όταν ταυτίζεται με την άρρωστη αδερφή του αγοριού της, κατηγορώντας τον ότι την λυπάται και ότι απ’αυτό ο ίδιος παίρνει ηδονή-εδώ: προβολική ταύτιση Lisi με αδερφή του αγοριού της) .
Εδώ, μιλώντας γνωσιακά αναλυτικά, βλέπουμε πως η Lisi υιοθετόντας το δίλημμα-ρόλο ‘θύτης ή θύμα’, όταν νιώθει θύμα θεωρεί πως χάνει τον έλεγχο των συναισθημάτων της και φοβάται ότι θα έρθει η απόρριψη ενώ όταν νιώθει θύτης θεωρεί ότι θα βλάψει τους άλλους και ότι δε βιώνει έντονα την φροντίδα και την αγάπη που τόσο έχει ανάγκη .Αυτό το σχήμα εκφράζεται στη τελευταία σχέση της Lisi, αλλά το διαπιστώνουμε και αν συγκρίνουμε τις δύο ερωτικές σχέσεις που φαίνονται στη ταινία: στη πρώτη είναι ο ‘θύτης’ και στη δεύτερη το ‘θύμα’ (δες Psychotherapy File για περισσότερα) .
Και ψυχαναλυτικά, όμως, η Lisi μπορεί να εκφράζεται διπολικά και αμφιθυμικά προς τον ερωτικό σύντροφο γιατί μεταβιβαστικά τον ταυτίζει με τον πατέρα της που την απέρριψε. Επιπλέον, μπορεί να φοβάται ότι θα την απορρίψει οποιοσδήποτε άνδρας, όπως και ο πατέρας της που ως σύζυγος εγκατέλειψε την μητέρα της, με την οποία ταυτίζεται προβολικά .Άρα, έχουμε διπλό ζήτημα: απών πατέρας αλλά και απών σύζυγος, κάτι που κάνει πιο έντονους τους φόβους απόρριψης της Lisi από τους ερωτικούς της συντρόφους .
8.Φιλικές σχέσεις:
Η Lisi έχει μια πολύ καλή φίλη όσο σπουδάζει .Η Lisi μετά από κάποιο σημείο αρχίζει να έχει παθητικοεπιθετική ή άμεσα επιθετική συμπεριφορά προς την κολλητή της .Νιώθει πολλές φορές αμφιθυμικά απέναντί της ενώ την θεωρεί και υπεύθυνη για πολλές κακοτυχίες της (εξωτερικό κέντρο ελέγχου), όταν για παράδειγμα την κατηγορεί ότι ‘την πέφτει’ στο αγόρι της. Ιδιαίτερη αίσθηση προκαλεί η σκηνή με την προβολική ταύτιση της Lisi προς την κολλητή της: η Lisi με δραματικό και θεατρικό ύφος υποτιμά και εξευτιλίζει την κολλητή της, δημιουργώντας μια εικόνα που μάλλον ταιριάζει στον εαυτό της.
Η ταύτιση λύνεται όταν η κολλητή της, τής λέει πως δεν προσβλήθηκε απ’ αυτά που άκουσε αλλά λυπάται πολύ για την παθολογική κατάσταση της Lisi-φίλης της, η οποία πια ξεσπά σε κλάματα αδύναμη .
Θα λέγαμε ότι και στο επίπεδο των φιλικών σχέσεων, μπορεί να γίνει προσέγγιση CAT σχετικά με το δίλλημα-ρόλο ‘θύτης ή θύμα’ που υιοθετεί η Lisi και που εντείνει την (παθητικο) επιθετική της συμπεριφορά (δες Psychotherapy File για περισσότερα) .
9.Η σχέση της Elisabeth με την ψυχοθεραπεία:
Αρχικά η Lisi είναι πολύ αρνητική στη θεραπεία .Έψαχνε οργανικό πρόβλημα για να αιτιο(‘δικαιο’)λογήσει την κατάστασή της. Τελικά, άρχισε θεραπεία με τον λόγο ότι ‘δε μπορεί πλέον να γράψει’, καθόλου τυχαίο το χρονικό σημείο, αφού το γράψιμό της ήταν τελικά το σπουδαίο μέσο επικοινωνίας με τον εαυτό της και τους σημαντικούς άλλους ενώ συγχρόνως η έναρξη θεραπείας, αυτή καθ’ αυτή, αποτελεί σημαντικό (και θεραπευτικό) παράγοντα διαφοροποίησης μάνας-κόρης, αφού η μάνα ποτέ δεν δέχτηκε θεραπεία για την παθολογία που τελικά ‘δώρισε’ στη κόρη της .
Για την Lisi το γράψιμο ήταν αυτό που την έκανε σημαντική και την καθιστούσε καθρέφτη της μάνας της, κάτι που τελικά διατηρούσε την παθολογική κατάσταση στο σπίτι και προκάλεσε το εξής σχήμα στην Lisi: ’Αν δεν πετύχω οι άλλοι (και κυρίως η μάνα μου) δε θα με αγαπούν, αν πετύχω οι άλλοι (και κυρίως η μάνα μου) θα με αγαπούν’- Και αναρωτιόμαστε: αν πετύχαινε στο γράψιμο οι άλλοι θα την αγαπούσαν σίγουρα ή θα την αγαπούσαν με τον τρόπο που η ηρωϊδα θα ήθελε; αν δε πετύχαινε σ’ αυτό το κομμάτι θα ήταν δικαιολογημένη η απουσία σημαντικών ανθρώπων από κοντά της; πρόκειται για έναν πολυπαραγοντικό τρόπο σκέψης (ή ‘σχήμα’ κατά την καθαρά γνωσιακή προσέγγιση) : λειτουργεί ως ‘δίλημμα’(‘dilemma’) της Lisi που τελικά την ‘παγιδεύει’ (‘trap’) στις επιθυμίες των άλλων και κυρίως της οικογένειάς της, η οποία μέσα από διπλά μηνύματα οδηγεί την Lisi στο να προκαλεί στον εαυτό της‘αυτοσαμποτάζ’(‘snag’).
-Psychotherapy File :
Σύμφωνα με το μοντέλο της CAT, η Lisi φαίνεται να έχει τα εξής διλήμματα (ο βαθμός δεν είναι ίδιος):
-Σε σχέση με επιλογές του εαυτού:
α) Αν προσπαθώ να είμαι τέλεια, μελαγχολώ και θυμώνω, αν δεν προσπαθώ να είμαι τέλεια, νιώθω ένοχη, θυμωμένη και ανικανοποίητη .
β) Αν δεν πρέπει να κάνω κάτι, τότε θα το κάνω .Φαίνεται ότι η μόνη απόδειξη της ύπαρξής μου είναι η αντίσταση .Οι κανόνες που θέτουν οι άλλοι, ακόμα και οι δικοί μου, μου φαίνονται πολύ περιοριστικοί, έτσι τους καταστρατηγώ και κάνω πράγματα που με βλάπτουν .
γ) Αν γίνεται το δικό μου νιώθω ένοχη και παιδαριώδης .Αν δε γίνεται το δικό μου απογοητεύομαι, θυμώνω και μελαγχολώ .
δ) Ή κρατώ τα πάντα (συναισθήματα, σχέδια, σχέσεις ) σε απόλυτο έλεγχο ή φοβάμαι πως θα υπάρξει τεράστιο μπέρδεμα στα πάντα .
-Σε σχέση με τους άλλους:
α) Με τους άλλους ή νιώθω ασφάλεια δημιουργώντας ένα κλίμα απόλυτης ευδαιμονίας, ή είμαι σε διαρκή αντιπαράθεση .Αν είμαι σε αντιπαράθεση τότε είμαι τύραννος ή θύμα .
β) Ή καταφρονώ τους άλλους ανθρώπους, ή αισθάνομαι ότι αυτοί με καταφρονούν .
γ) Ή στηρίζομαι στο θαυμασμό των άλλων τους οποίους και εγώ θαυμάζω, ή νιώθω εκτεθειμένη .Αν είμαι εκτεθειμένη, τότε ή περιφρονώ τους άλλους, ή νιώθω ότι αυτοί με περιφρονούν .
δ) Όταν συνδέομαι με κάποιον από τον οποίο εξαρτώμαι, τότε πρέπει να υποταχθώ σ’ αυτόν, ή να υποταχθεί αυτός σε μένα .
-Παγίδες ( όχι όλες στον ίδιο βαθμό):
α) Καταθλιπτική σκέψη
β) Φόβος μήπως βλάψω τους άλλους (γι’ αυτό και η Lisi έχει χάσει την διεκδικητικότητά της, απεναντίας είναι πολύ επιθετική) .
γ) Χαμηλή αυτοεκτίμηση
-Snags: α) Επειδή φοβάμαι τις αντιδράσεις των άλλων (π. χ. ‘της οικογένειάς μου’) πρέπει να σαμποτάρω την επιτυχία 1) γιατί σαν να τη στερούνται οι άλλοι (‘ίσως η μάνα μου που τόσο την ήθελε’), 2)γιατί σαν οι άλλοι να μπορεί να με φθονήσουν(‘ίσως η μάνα μου’), ή 3)σαν να μην υπάρχουν αρκετά καλά πράγματα γύρω μου να διαλέξω .
-Δύσκολες και ασταθείς ψυχικές καταστάσεις:
α) Το πώς νιώθω για τον εαυτό μου και τους άλλους μπορεί να μην είναι σταθερό: Αλλάζω απότομα από τη μια ψυχική κατάσταση σε κάποια άλλη ολότελα διαφορετική .
β) Έντονα, ακραία και ανεξέλεγκτα συναισθήματα
γ) Συναισθηματικό κενό, αίσθηση αποπροσωποποίησης ή μπερδέματος
δ) Ενοχή ή θυμός για τον εαυτό μου, αυτοτραυματισμοί
ε) Έλλειψη εμπιστοσύνης στους άλλους, ‘θα με βλάψουν…’
ζ) Αδικαιολόγητος θυμός προς τους άλλους
( η) Η λύση σε συναισθήματα που με μπερδεύουν είναι να τα ξεγράψω και να αποκοπώ από αυτά )
Μετά από ένα σημείο της θεραπευτικής διαδικασίας, η θεραπεύτρια προτείνει την χορήγηση φαρμακοθεραπείας γιατί αλλιώς ‘η Lisi θα βγει εκτός ελέγχου’ .Η Lisi αντιδρά αλλά τελικά δέχεται .Μετά από ένα διάστημα εξομολογείται στη θεραπεύτριά της ότι νιώθει σαφώς καλύτερα από τότε που άρχισε τα φάρμακα αλλά ‘δεν είναι αυτή που ήτανε’…Προσπαθώντας, λοιπόν, να βρει ένα συνδετικό κρίκο με το παθολογικό παρελθόν της, στο γράψιμό της αναφέρεται στον ίδιο της τον εαυτό (‘suicide’-τελευταία σκηνή όπου πληκτρολογεί στο pc) σταματώντας ίσως έτσι τις προβολικές ταυτίσεις που έκανε στο παρελθόν, βρίσκοντας, όμως, έτσι καινούριες ισορροπίες, απαραίτητες για την ίδια …
10.Απόπειρα διάγνωσης:
Στο σημείο αυτό θα κάνουμε μια απόπειρα διάγνωσης αν και οι δυσκολίες είναι αρκετές, καθώς δεν έχουμε την δυνατότητα να πάρουμε περισσότερες κλινικές πληροφορίες για την ασθενή .Θα χρησιμοποιήσουμε την συμπτωματολογία που μας δίνει η ταινία και το DSM-IV που είναι κοινός οδηγός διάγνωσης για όσους ασχολούνται με την ψυχική υγεία .
Με βάση όσα ειπώθηκαν (συμπτωματολογία και Psychotherapy File κατά CAT) και όσα θα ακολουθήσουν καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η Lisi έχει οριακή διαταραχή της προσωπικότητας σε συννοσηρότητα με διπολική διαταραχή της διάθεσης (κυκλοθυμική) και κατάχρηση ουσιών .
-Οριακή διαταραχή της προσωπικότητας:
Καταρχάς, έχουμε ύπαρξη διαταραχής προσωπικότητας, καθώς η Lisi έχει παγιώσει συγκεκριμένα πρότυπα συμπεριφοράς (προβλέψιμα και σταθερά) στη καθημερινή της ζωή, στην οικογένεια, στα ερωτικά, στις κοινωνικές σχέσεις, στα ακαδημαϊκά θέματα... Σε αυτούς τους τομείς υπάρχει δυσλειτουργία και έκπτωση, έξω από το εύρος των περισσότερων ανθρώπων, ενώ το υποκειμενικό αίσθημα δυσφορίας είναι υπαρκτό .
Η Lisi έχει προβλήματα αποχωρισμού και ατομικότητας, προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις, προβλήματα ελέγχου συναισθημάτων (παρορμητικότητα) και αστάθεια σχετικά με την εικόνα εαυτού .
Συγκεκριμένα, προσπαθεί πολλές φορές να αποφύγει φαντασιωτικά την πραγματικότητα (γράψιμο, ουσίες, παραληρητικές ιδέες στο σεξ…), λειτουργεί διπολικά στις διαπροσωπικές σχέσεις της, οικογενειακές, ερωτικές και φιλικές, είτε εξιδανικεύοντας είτε απαξιώνοντας, έχει ασταθή εικόνα για τον εαυτό της, έχει αυτοκαταστροφική συμπεριφορά στο θέμα του σεξ και της κατάχρησης ουσιών, έχει αυτοκτονικούς ιδεασμούς και υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά, συναισθηματική αστάθεια, έντονο θυμό ή δυσκολία στον έλεγχό του (καυγάδες με μητέρα, εραστή και κολλητή ) και τέλος παρανοϊκές ιδέες, για παράδειγμα νομίζει ότι ο εραστής της την απατά με την κολλητή της χωρίς να έχει στοιχεία για κάτι τέτοιο .Τηρεί, λοιπόν, όλα σχεδόν τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-IV που αφορούν την οριακή διαταραχή της προσωπικότητας .
Επιπλέον, η Lisi εκδηλώνει συχνά οργή προς πρόσωπα για τα οποία έχει αμφιθυμικά ή θετικά συναισθήματα (μάνα, πατέρας, κολλητή, εραστής) και δεν τα αναγνωρίζει .Υπάρχουν, κατά την Lisi, αυτοί που την ‘αγαπούν’ και αυτοί που την ‘μισούν’ ή τα ίδια πρόσωπα πότε την ‘αγαπούν’ και πότε την ‘μισούν’ (σχάση) .Έτσι νιώθει βασικά (και) αυτή για αυτούς και μέσω προβολικής ταύτισης προσπαθεί να βρει ισορροπίες που, όμως, έχουν αρχίσει να κλονίζονται .Από τη μια, εκφράζει στους γύρω της, και κυρίως στη μάνα της, επιθετικότητα και απαξίωση και από την άλλη, επιθυμία προσέγγισης και εξιδανίκευση .Οι εναλλαγές είναι γρήγορες .Το Εγώ είναι δυσλειτουργικό, υπάρχει απέχθεια και αστάθεια για την εικόνα του εαυτού και έντονοι φόβοι απόρριψης απ ‘τους γύρω της, και όλα αυτά γιατί η Lisi δεν έχει περάσει επιτυχώς την φάση του αποχωρισμού (από την οικογένεια-κυρίως τη μητέρα της) – εξατομίκευσης (θεωρία Mahler) .Κάθε προσπάθεια της Lisi να ‘απογαλακτιστεί’ και να απαλλαχτεί από τον ρόλο του ‘παιδιού’ ή του ‘έφηβου’ και να περάσει σε αυτόν του ‘ενήλικα’, θα δημιουργούσε αισθήματα ενοχής προς την μητέρα της, αφού δε θα της άφηνε έτσι ελεύθερο το πεδίο για τις δικές της προβολικές ταυτίσεις . Συμπεραίνουμε, λοιπόν, ότι το προφίλ της Lisi παραπέμπει σε μια οριακή προσωπικότητα .
Διαφορική διάγνωση:
· Ψύχωση: Η αίσθηση απώλειας της πραγματικότητας θα ήταν διαρκής και πιο έντονη .
· Διαταραχή της διάθεσης: Υπάρχει συννοσηρότητα με διπολική διαταραχή της διάθεσης .
· Μεταβολή προσωπικότητας λόγω σωματικής νόσου: Δεν υπάρχει σωματική νόσος .
· Σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας: Οι συναισθηματικές εκδηλώσεις θα ήταν λιγότερο έντονες .
· Αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας: Θα είχε πιο βαριά έκπτωση στην ηθική συνείδηση και στην δυνατότητα δημιουργίας σχέσεων .
· Ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας: Δε θα υπήρχε τόσο έντονος ο αυτοκτονικός ϊδεασμός και η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, ενώ οι σχέσεις της Lisi θα ήταν πιο σταθερές .
· Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: Θα είχε σταθερότερη ταυτότητα .Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν έντονα ναρκισσιστικά σχήματα που μπορεί, όμως, να συνδέονται περισσότερο με τις περιόδους υπομανίας ή απλά να έχουν ενσωματωθεί στο ψυχολογικό προφίλ της Lisi μαζί με την υπόλοιπη συμπτωματολογία .
· Εξαρτητική διαταραχή προσωπικότητας: Θα είχε πιο σταθερούς προσωπικούς δεσμούς .
· Παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας: Η καχυποψία θα ήταν πιο ακραία και πιο σταθερή. Στην Lisi εμφανίζεται μόνο στη σχέση της με τον εραστή της .
-Διπολική διαταραχή του συναισθήματος (κυκλοθυμική):
Καταρχάς, υπάρχει διαταραχή της διάθεσης γιατί υπάρχει ‘περίεργη’ και αρνητική συναισθηματική εμπλοκή της Lisi στην εικόνα του εαυτού, των άλλων και του γενικότερου περιβάλλοντος .Υπάρχει έκπτωση στους τομείς ζωής που επηρεάζει και η οριακή διαταραχή της .Η διαταραχή της διάθεσής της πυροδοτήθηκε, κυρίως, μόλις η Lisi παρουσίασε ανικανότητα στο γράψιμό της. Παράλληλα, υπάρχουν και φυσιολογικά συμπτώματα- κυρίως διαταραχές ύπνου, libido και ενεργητικότητας .
Η διαταραχή του συναισθήματος φαίνεται να είναι η κυκλοθυμική, είδος διπολικής διαταραχής. Υπάρχουν συχνές και έντονες εναλλαγές ανάμεσα σε περιόδους κατάθλιψης μέτριας βαρύτητας και περιόδους υπομανίας, ίσως και μέτριας μανίας .Συνήθως, προσβάλλει στην πρώϊμη ενήλικη ζωή που ανήκει η Lisi και συνυπάρχει με κατάχρηση ουσιών, γεγονός που ισχύει .Από τη μία, λοιπόν, η Lisi σε καταθλιπτικές φάσεις εκφράζει μελαγχολία, άγχος και αναζήτηση βοήθειας (από πατέρα, μάνα, εραστή ή κολλητή) και από την άλλη στις υπομανιακές της φάσεις, εκφράζει υπερβολική και αδικαιολόγητη ευθυμία και εχθρότητα (κυρίως προς μητέρα και κολλητή-γυναικείες φιγούρες) . Από τη μια, εκφράζει έντονες κρίσεις κλάματος ή και από την άλλη στιγμιαία δάκρυα, αδικαιολόγητα ίσως, με υπομανιακό περιεχόμενο .Από την μια, εκφράζει πολύ χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεπιθετικότητα και από την άλλη, αίσθηση μεγαλείου και καυχησιολογίας .
Το τελευταίο το παρατηρήσαμε κυρίως στην ενασχόλησή της με το γράψιμο, όπου η υπομανιακή της συμπεριφορά είναι πολύ φανερή και άσχετη ίσως στις περιπτώσεις αυτές με την κατάχρηση ουσιών, κάτι που μας κάνει να έχουμε διάγνωση διπολικής διαταραχής και όχι μονοπολικής .Από τη μια, εκφράζεται απώλεια ενδιαφέροντος για τις συνήθεις δραστηριότητες-πόσο μέλλον για νέες-, απώλεια συναισθηματικών δεσμών, κοινωνική απομόνωση και από την άλλη, αυξημένο ενδιαφέρον για νέες δραστηριότητες, νέους ανθρώπους και ενασχολήσεις (η Lisi σε party με ουσίες που καταλήγουν σε σεξουαλικές επαφές), σεξουαλικές αδιακρισίες κ. α. Από τη μια, αίσθηση απελπισίας και αύξηση εξαρτητικότητας (ουσίες και εραστής της) και από την άλλη υπέρμετρη αίσθηση ανεξαρτησίας (ο τρόπος που απομακρύνθηκε από τον πρώτο της εραστή) .Από τη μια, ψυχοκινητική επιβράδυνση και αίσθηση κούρασης (ας προστεθούν εδώ οι υπερυπνίες της Lisi) και από την άλλη, ψυχοκινητική επιτάγχυνση και αίσθηση ευεξίας (ας προστεθούν εδώ οι αϋπνίες και η ένταση με την οποία κάποιες φορές έγραφε) .Από τη μια, μηδενιστικές απόψεις για το σεξ, ίσως λόγω χαμηλής libido, και από την άλλη υπέρμετρο σεξουαλικό ενδιαφέρον και μανιακές παραληρητικές ιδέες εξουσίας κατά τη διάρκεια σεξουαλικών επαφών της Lisi με τον σύντροφό της.Τηρούνται, λοιπόν, τα περισσότερα κριτήρια κατά DSM-IV .
Εδώ θα κάνουμε μια προσπάθεια να συνδέσουμε την γνωσιακή προσέγγιση με την ψυχοδυναμική. Μιλώντας για την κατάθλιψη, ο γνωσιακός Aaron Beck αναφέρεται στη γνωσιακή τριάδα: 1) αρνητική εικόνα εαυτού ( σχήμα Lisi: ‘τα πράγματα πάνε άσχημα επειδή εγώ φταίω, είμαι άχρηστη’ ), 2) αρνητική εικόνα σχέσεων με άλλους ( σχήμα Lisi: ‘δεν θα τα πάω καλά ποτέ με τους άλλους ή γιατί δεν το αξίζω ή γιατί δεν με καταλαβαίνουν’ ) και 3) αρνητική εικόνα για το μέλλον – απελπισία ( σχήμα Lisi: ‘δε θα πάει τίποτα καλά από δω και πέρα’ ) . Πρόκειται για την θεωρία της μαθημένης αβοηθησίας που αποδίδει την κατάθλιψη στην αδυναμία και απροθυμία του ατόμου να ελέγχει τα γεγονότα .
Σχετικά τώρα με τις υπομανιακές περιόδους της Lisi, έρχεται η ψυχανάλυση για να μας πει πως η μανία και η ευφορία λειτουργούν ως άμυνες απέναντι στην κατάθλιψη .Το άκαμπτο Υπερεγώ της Lisi, για το οποίο ευθύνεται κυρίως η οικογένειά της, τιμωρεί την Lisi με αισθήματα ενοχής για της ασυνείδητες επιθετικές και σεξουαλικές της ενορμήσεις, βρίσκοντας λύση σε (υπο)μανιακές εκδηλώσεις συμπεριφοράς .
Διαφορική διάγνωση:
· Διαταραχή της διάθεσης λόγω σωματικής νόσου: Δεν υπάρχει σωματική νόσος .
· Διαταραχή της διάθεσης λόγω ουσιών: Υπάρχει συννοσηρότητα (θα συζητηθεί αργότερα) .
· Σχιζοφρένεια: Οι παραληρητικές ιδέες και οι ψευδαισθήσεις είναι συμβατές με την διπολική διαταραχή και η συχνότητα και η έντασή τους δικαιολογούνται από αυτή αλλά και από την κατάχρηση ουσιών .Ακόμη, η Lisi δεν έχει έντονη παρεμβολή σκέψης ή αίσθηση εκπομπής σκέψης, ούτε έντονη αίσθηση απώλειας της πραγματικότητας, όπως στη σχιζοφρένεια .
· Πένθος: Η Lisi θα είχε λιγότερα και λιγότερο έντονα συμπτώματα, ενώ δε θα υπήρχε έντονος αυτοκτονικός ϊδεασμός και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά-αυτοτραυματισμοί .
· Διαταραχές προσωπικότητας: Υπάρχει συννοσηρότητα με οριακή διαταραχή της προσωπικότητας .
· Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή: Θα υπήρχαν πολλά και έντονα συμπτώματα σχιζοφρένειας.
· Διαταραχή προσαρμογής με καταθλιπτική διάθεση: Θα υπήρχε ύφεση, τα συμπτώματα θα ήταν λιγότερα και λιγότερο έντονα ενώ η δυσλειτουργία δε θα επηρέαζε τόσο και τόσους τομείς ζωής της Lisi .
· Διαταραχές του ύπνου: Υπάρχουν πολλά άλλα συμπτώματα ώστε να μη μπορούμε να μιλάμε για διαταραχές ύπνου διαγνωστικά, λειτουργούν ως συμπτώματα της διπολικής διαταραχής της διάθεσης .
· Διαταραχές άγχους: Σίγουρα η Lisi εκδηλώνει άγχος, αλλά δικαιολογείται από την διπολική της διαταραχή .Η εναλλαγή καταθλιπτικών και υπομανιακών σταδίων προκαλεί έντονο άγχος, το οποίο, όμως, συνοδεύει την ψυχοπαθολογία της, δεν την ορίζει .
-Κατάχρηση ουσιών:
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο κεφάλαιο, η Lisi έχει ζήτημα με την κατάχρηση ουσιών .
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι δεν θα χρειαζόταν να γίνει διάγνωση ξεχωριστή, και να θεωρηθεί απλά σύμπτωμα της υπόλοιπης ψυχοπαθολογίας της Lisi .Έτσι όμως, δε θα το παίρναμε ως ξεχωριστό κομμάτι της Lisi και δε θα μπορούσαμε να ελέγξουμε πώς σχετίζεται με την μανιοκαταθλιπτική και την οριακή της διαταραχή .Την εντείνει ή απλά την συνοδεύει; Οι παραληρητικές ιδέες της Lisi σχετίζονται κυρίως με τη κατάχρηση ή όχι; Η αντιμετώπιση, λοιπόν, της κατάχρησης ουσιών ως διαγνωστικό κομμάτι της Lisi βοηθά στο να κάνουμε καλύτερη θεραπευτική δουλειά και να αποφύγουμε παγίδες που υποσκιάζουν .Έτσι και αλλιώς, η ύπαρξη διάγνωσης κατάχρησης ουσιών δεν έρχεται σε αντίθεση με διάγνωση οριακής προσωπικότητας ή διπολικής διαταραχής και αδιαμφισβήτητα η κατάχρηση της Lisi παίζει σπουδαίο ρόλο στις παραληρητικές της ιδέες, σε ψευδαισθησιακά και παραισθησιακά στοιχεία, στις παρορμήσεις της, σε αποσυνδετικά συμπτώματα, στη κυκλοθυμία της διάθεσής της κ. α. , αφού από μόνη της μπορεί να προκαλέσει τέτοιου είδους συμπτωματολογία .
Βιβλιογραφία
Ζερβής, Χ. (2001). Ψυχοπαθολογία του ενήλικα, έκδοση β΄. Αθήνα: Ηλεκτρονικές Τέχνες .
Kaplan & Sadock’s, B.& V. (2001). Pocket Handbook of Clinical Psychiatry, third edition (based
on DSM-IV-TR). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins .
Ryle, A. (1993). Cognitive-Analytic Therapy: Active Participation in Change. England: John Wiley
& Sons Ltd .
Ryle, A. & Kerr, I. B. (2002). Introducing Cognitive Analytic Therapy: Principles and Practice.
England: John Wiley & Sons Ltd .
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου