''BLACK SWAN ….. το μπαλέτο του μυαλού'' της ΙΩΑΝΝΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ-ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ MSc

ΚΡΙΤΙΚΗ PART - I -

Η Nina κυνηγά με εμμονή την τελειότητα, ζει με την αυταρχική, υπερπροστατευτική και πρώην μπαλαρίνα, μητέρα της σε ένα σπίτι γεμάτο με ζωγραφιές-δημιουργήματα της τελευταίας έκδηλα του ναρκισσισμού της και παλεύει να πάρει ένα ρόλο με 2 αντιφατικές πτυχές, τον Λευκό κύκνο (εσωστρεφής, καταπιεσμένος, ελεγχόμενος) που είναι πιο κοντά στον χαρακτήρα της και τον Μαύρο κύκνο (σαγηνευτικός ελεύθερο πνεύμα, χωρίς αναστολές) με στοιχεία που λείπουν από την καταπιεσμένη προσωπικότητά της. Ο σκηνοθέτης την επιλέγει, έχοντας απορρίψει την Beth, πρώτη μπαλαρίνα, και η Nina βλέπει τον εαυτό της σε εκείνη η οποία βρίσκεται στο τέλος της καριέρας της, ενώ ταυτόχρονα βιώνει τον ανταγωνισμό της σεξουαλικά απελευθερωμένης Lily, και όλα αυτά στην προσπάθειά της να επισκιάσει την `γλυκιά` της φιγούρα, προκειμένου να ευχαριστήσει τον απαιτητικό και σεξουαλικά χειριστικό σκηνοθέτη της. Το τίμημα είναι οπτικές παραισθήσεις (μιας και οι ακουστικές δεν θα μπορούσαν να δείξουν την διάσταση που θέλει ο σκηνοθέτης κινηματογραφικά μιας και οι ψίθυροι δεν είναι το ίδιο δραματικοί) που αφορούν εικόνες του εαυτού της όπως η ίδια τον έβλεπε. Η μεταμόρφωση καταλήγει ολοκληρωτική, όταν αποκτά τρίχωμα, πούπουλα και φτερά του μαύρου κύκνου.

Πολύ έντονη, εντυπωσιακά μυστηριώδης ταινία μεταφέρει το ψυχωτικό υπόβαθρο δημιουργώντας την απορία μεταξύ ψευδαίσθησης και αληθινού, όπως ένα πραγματικό περιστατικό ψύχωσης. Μου κράτησε την προσοχή καθώς απεικόνισε το άτομο σε αυτή την `μετάλλαξη να αποτυγχάνει. Έπαιξε σε άκρα αλήθειας/παραίσθησης, φωτός/σκότους, τελειότητας/αποτυχίας, εξουσιαστικής μητέρας/τρομαγμένου κοριτσιού, ένα μείγμα ομορφιάς και πόνου. Παράγοντες επικινδυνότητας για την Nina να αποτύχει στην μετάλλαξή της ήταν η έντονη πίεση του ανταγωνισμού, η αυταρχική μητέρα και η συγκρουσιακή σχέση τους, η χορεύτρια που την παρακολουθεί στενά, ο επιθετικός σκηνοθέτης που την ενθαρρύνει να αγκαλιάσει την σκοτεινή της πλευρά και να χάσει τον αυτοέλεγχό της. Το καθένα ξεχωριστά πόσο μάλλον σε συνδυασμό μπορούν να οδηγήσουν σε ψυχωτικό επεισόδιο μια αφελή και υπερπροστατευμένη νεαρή προσωπικότητα. Η εύθραυστη ψυχή της έχει φυλακιστεί στην εμμονή για τελειότητα με ελάχιστες δεξιότητες και υπόβαθρο προσωπικότητας για να μπορέσει αφεθεί ολοκληρωτικά στο ακριβώς αντίθετο.

Ο ψυχαναγκασμός της είναι προφανής είτε από την σχολαστικότητα της προετοιμασίας των παπουτσιών της σε κάθε παρουσίαση, την τοποθέτηση των καλλυντικών της στο καμαρίνι, το συνεχές πλύσιμο τον χεριών της, η έντονη παρατήρηση του μισού grapefruit για πρωινό, η άρνηση να φάει τούρτα για εορτασμό, το κόψιμο και το ξύσιμο του δέρματός της, τα βουλιμικά επεισόδια πριν από κάθε αγχωτικό γεγονός.

Το ξεδίπλωμα της Nina, η εμμονή της να ικανοποιήσει τις απαιτητικές προσδοκίες του μέντορά της, τα ματαιωτικά όνειρα της μητέρας της και τέλος τον εαυτό της, οδηγεί αναπόφευκτα σε μια τραγική λύση του έργου, το μοναδικό που θα μπορούσε να έχει ο μαύρος κύκνος.

ΚΡΙΤΙΚΗ PART - IΙ -

Το μπαλέτο είναι από την φύση του έντονα ανταγωνιστικό, με υπερβολική σωματική προπόνηση και ελάχιστη τροφή. Τα επεισόδια ανορεξίας και βουλιμίας είναι συνήθη σε επίπεδα επαγγελματιών του χώρου. Το κόψιμο όπως και η χρήση ουσιών (ιδίως για απώλεια κιλών ή ανάκτησης ενέργειας), παρατηρούνται συχνά. Η αναφορά σε αμφιφυλία είναι επίσης ένα θέμα, όπως και το μήνυμα ότι η μπαλαρίνα μοιάζει με παιδική φιγούρα, χωρίς αναπτυγμένο στήθος, παιδική φυσιογνωμία και μηδενικής σεξουαλικότητας και θηλυκότητας.

Οι επαγγελματίες, εν γένει, αθλητές έχουν την ανάγκη αυτό-πειθαρχίας, έλεγχο της επαγγελματικής τους ζωής, ασφάλεια για το μέλλον τους και ισορροπία για να πετύχουν στην προσωπική τους ζωή και στις οικογένειές τους. Όμως η αίσθηση επιτυχίας τους, η αυτοπειθαρχία και η κατεύθυνση βρίσκεται στα χέρια του προπονητή τους. Η εικόνα του εαυτού τους βασίζεται συχνά σε συγκεκριμένη σωματική φιγούρα και πρέπει να στερηθούν προκειμένου να την αποκτήσουν. Η αυτοεκτίμηση είναι κλειδί καθώς ο αθλητής πρέπει να εκτιμά, να δέχεται και να σέβεται τον εαυτό του. Αν είναι πολύ χαμηλή, βιώνει συναισθήματα κατωτερότητας, αυτομομφή, αυτοκαταστροφικότητα, προφανή αδυναμία εκδήλωσης του συναισθήματος, κυνηγά το τέλειο, με σκληρή δουλειά και επικέντρωση στο λάθος με εμμονή. Τότε υποφέρουν από τελειομανία, που συνοδεύεται από αναβλητικότητα και αναποφασιστικότητα, με σημαντικό αντίκτυπο σε αυτοπεποίθηση, συγκέντρωση και παρεμπόδιση προόδου. Η νευρωτική τελειομανία είναι η συνεχής ανάγκη για επιτυχία και αποδοχή, παράλογα δεδομένα και δυσφορικό άγχος για εκπλήρωση των προσδοκιών, υπάρχει μόνο η επιτυχία και η αποτυχία και συνήθως η αποτυχία υφίσταται λόγω ανέφικτων δεδομένων. Είναι επικίνδυνη καθώς μπορεί να είναι η αιτία για πολλά ψυχολογικά προβλήματα, όπως διαταραγμένη διατροφική συνήθεια, άγχος και χρήση ουσιών, υπερκόπωση και κατάθλιψη λόγω συνεχούς προπόνησης και μηδενικής ξεκούρασης, χάνοντας εν τέλει την αγάπη για τον χορό. Η υγιής τελειομανία δέχεται τις καλές και κακές στιγμές, διαπραγματεύεται αποτελεσματικά το ανεκπλήρωτο των προσδοκιών και προχωρά μπροστά.

Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι η καριέρα για την οποία προετοιμάζονται, παρ` όλο που είναι πολύ επιβραβευτική για όσους πετύχουν, είναι καταδικασμένη χρονικά καθώς κανείς δεν μπορεί να αθλείται επαγγελματικά σε προχωρημένη ηλικία. Το εργαλείο είναι το σώμα και είναι ευάλωτο λόγω τραυματισμών ή τωρινών ή μελλοντικών περιορισμών ή αδυναμιών. Το εργαλείο πρέπει να ταιριάζει με τις προσδοκίες και τις τάσεις του επαγγέλματος, μία εκ των οποίων είναι το αυστηρά ελεγχόμενο σωματικό βάρος. Άρα, κάποιες στάσεις και συνθήκες μπορεί να ενθαρρύνουν ενασχόληση με το φαγητό και τις συνήθειες διατροφής, κάτι που μπορεί να προδιαθέσει το άτομο σε διατροφικές διαταραχές. Επίσης, η αφοσίωση στο άθλημα μπορεί να καθυστερήσει ψυχοκοινωνική σεξουαλική ανάπτυξη.

Είναι πολύ σημαντικό ένας αθλητής να μην `κλειστεί` στην επιλογή του αυτή αλλά να ανθίσει μέσω αυτής. Η επαφή με τον εσωτερικό του κόσμο οφείλει να είναι μέρος της προπόνησης του ώστε να μπορέσει να γευτεί τα οφέλη ακόμα και της τέχνης. Η έμφαση δίνεται στο θέαμα και όχι στην ακρόαση , γι` αυτό πρέπει να μάθουν να εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους, αντί να υποτάσσονται σε `εντολές`.

Κάποιοι δάσκαλοι μπορεί να τρομάξουν από κάποιο πολύ χαρισματικό παιδί. Όμως οι ειδικοί μπορούν να βοηθήσουν εστιάζοντας την προσοχή τους σε ειδικά θέματα. Τα μοντέλα είναι σημαντικά για αυτά τα παιδιά γι` αυτό πρέπει να είναι ψυχικά ισορροπημένοι μέντορες. Να κατανοούν εις βάθος τις συμπεριφορές του αθλητή τους και να ενθαρρύνουν εξωτερίκευση από τα πρώτα βήματα ανθρωποκεντρικά. Η επαφή με ειδικό θα το βοηθήσει να αποκαλύψει και να αντιμετωπίσει τα συναισθηματικά του εμπόδια με ασφάλεια.

Καθώς ο αθλητής μεγαλώνει, η μετάβαση στην ζωή του μετά τον αθλητισμό γίνεται απαραίτητη. Κι εκεί η συναισθηματική μετάβαση είναι κρίσιμη. Οι αθλητές συχνά βρίσκονται μπροστά στο άγνωστο με αίσθηση απώλειας της ταυτότητάς τους. Σε ακραίες περιπτώσεις, έχουν παρατηρηθεί ψυχοπαθολογίες, χρήση ουσιών, απόπειρες αυτοκτονίας, χρόνια κατάθλιψη. Όμως παράγοντες όπως ο λόγος τερματισμού, οι συναισθηματικές αντιδράσεις του (αίσθηση απώλειας ελέγχου, άγχος, απελπισία, αποπροσανατολισμός, αυτό-αμφισβήτηση, νοσταλγία, αίσθηση ότι ανήκει στο παρελθόν), οι πηγές και μορφές υποστήριξης, η ικανότητα προσαρμογής και οι πιθανές λύσεις προσδιορίζουν την αντίδραση του ατόμου.

Σίγουρα σε όλα τα αθλήματα που χρησιμοποιούμε το σώμα μας για αισθητικούς λόγους, υπάρχει πίεση σημαντική. Δεν πρέπει να δοθεί η εντύπωση ότι το μπαλέτο είναι κακό και ότι προκαλεί διατροφικές διαταραχές. Κι εκεί σημαντικό ρόλο παίζει το μοντέλο που διδάσκει ο δάσκαλος και η στάση των γονέων σε διατροφικές συνήθειες, υψηλά δεδομένα, σωματικές και συναισθηματικές απαιτήσεις, αναγνώριση χαρισμάτων ελεύθερα από ψυχολογικές δυσκολίες.

H ψυχοθεραπεία δρα προληπτικά και παρεμβατικά σε συναισθηματικές δυσκολίες νεαρών και επαγγελματιών αθλητών, όπως και όσων πλησιάζουν στο τέλος της καριέρας τους. Τους βοηθάει στην διαχείριση των απαιτήσεων της προπόνησης. Δεν είναι λίγες οι φορές που αθλητές δεν κάνουν πλήρη χρήση των ταλέντων τους λόγω των συναισθηματικών συγκρούσεων ή φόβων, και δεν γίνονται ποτέ ολοκληρωμένοι. Πολλοί θεωρούν ότι οι εσωτερικές συγκρούσεις είναι η ενέργεια που τροφοδοτεί την δημιουργικότητα. Αυτό υφίσταται όταν η ``αθλητική κλίση`` τους βασίζεται σε νευρωτικές ανάγκες, Η δημιουργικότητα είναι μια δύναμη από μόνη της και πολλές φορές έχουμε δει την απελευθέρωσή της στους πραγματικά ταλαντούχους μέσω καλής επαφής με τον εσωτερικό τους κόσμο.

Θα ήταν μεγάλη ανακρίβεια να συνδέσουμε την δημιουργικότητα με την τρέλα βγαίνοντας από την κινηματογραφική αίθουσα προβολής τους Μαύρου Κύκνου. Αν ήθελε να προβληθεί κάτι τέτοιο, θα επηρέαζε αρνητικά τους καλλιτέχνες και αθλητές δημιουργώντας τους μια ανάγκη για ακραία άσκηση πίεσης στον εαυτό τους (καταστροφικό τρόπο ζωής) για να δημιουργήσουν κάτι αξίας. Η ιστορία μπορεί να δίνει παραδείγματα διαστροφικών (ανδρών , γυναικών) που δημιουργούν αριστουργήματα, αλλά καλό θα ήταν να φανταστούμε τί μεγαλουργήματα θα βλέπαμε αν λειτουργούσαν σε αρμονία με τον εαυτό τους. Δεν χρειάζεται να γίνει μαύρος κύκνος. Δεν χρειάζεται να γίνει λευκός κύκνος. Δεν χρειάζεται καν να είναι κύκνος. Η υπεροχή της τέχνης έρχεται όταν το σώμα, η ψυχή, και το μυαλό ενώνονται αρμονικά και λειτουργούν σε υγιή ύψη. Όλα γίνονται για την τελειότητα αλλά επειδή δεν υφίσταται, η αναζήτησή της είναι εκτός προϋπολογισμού.

Η Αξία των Διακοπών

Να πάμε διακοπές ή να αγοράσουμε νέα τηλεόραση; Σαφώς το πρώτο, αν θέλουμε να είμαστε πιο ευτυχισμένοι, σύμφωνα με μια νέα αμερικανική ψυχολογική έρευνα, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ικανοποίηση που αντλούμε από τις διακοπές, είναι πιο έντονη και διαρκεί περισσότερο χρόνο, σε σχέση με την ευχαρίστηση από τα νέα υλικά αποκτήματα, όπως ένα νέο ηλεκτρονικό «γκάτζετ», που τείνουν να «ξεθωριάζουν» πολύ πιο γρήγορα.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι εμπειρίες ενός ταξιδιού προκαλούν στους ανθρώπους μεγαλύτερη χαρά για ένα βασικό λόγο: είναι πιο προσωπικές και εξατομικευμένες και έτσι δεν μπορούν να συγκριθούν με τις εμπειρίες άλλων ανθρώπων (ενώ, αντίθετα, το νέο μας κινητό τηλέφωνο ή το νέο μας αυτοκίνητο μπορεί να το αγοράσει και ο γείτονας!).

Το εύρημα αυτό συμφωνεί με το κύριο συμπέρασμα άλλων ερευνών ότι η ευτυχία στους ανθρώπους είναι σε μεγάλο βαθμό προϊόν σύγκρισης.

Αν κανείς περνάει καλύτερα από ό,τι περνούσε πέρυσι, αλλά τελικά οι γύρω του περνάνε ακόμα καλύτερα, τότε τελικά περνάει…χειρότερα. Συνεπώς τα άυλα πράγματα και κυρίως οι εμπειρίες που δεν μπορούν να μπουν στη «ζυγαριά» της σύγκρισης, δίνουν κατ’ εξοχήν την αίσθηση της απόλαυσης –με πρώτες και καλύτερες τις διακοπές (ειδικά σε «περίεργα» μέρη!).

Αντίθετα, σύμφωνα με τους ερευνητές, η αρχική γοητεία και «λάμψη» των νέων αγαθών γρήγορα «σβήνει», όταν βγει ένα νέο μοντέλο ή το δικό μας μοντέλο το αγοράσουν οι πάντες γύρω μας (ή ακόμα χειρότερα, αν η τηλεόραση του συγγενούς μας έχει πιο καθαρή εικόνα από τη δική μας).

Από την άλλη, «οι εμπειρίες είναι εγγενώς λιγότερο συγκρίσιμες κι έτσι υποσκάπτονται πολύ λιγότερο από τις κοινωνικές συγκρίσεις», σύμφωνα με τον Γκίλοβιτς.

Όπως επισημαίνει ο ψυχολόγος, ακόμα κι αν και άλλοι άνθρωποι έχουν πάει διακοπές στο ίδιο μέρος με εμάς, δεν παύουμε να διατηρούμε τις καθαρά προσωπικές μας αναμνήσεις από αυτό το ταξίδι μας –και αυτές δεν μπορούν να συγκριθούν με κανενός άλλου. ΄

Η έρευνα, υπό τον καθηγητή ψυχολογίας του πανεπιστημίου Κορνέλ των ΗΠΑ Τόμας Γκίλοβιτς, δημοσιεύτηκε στο «Journal of Personality and Social Psychology” (Περιοδικό Προσωπικότητας και Κοινωνικής Ψυχολογίας).

Η προσμονή της ξεκούρασης μάς κάνει πιο ευτυχισμένους από ό,τι οι ίδιες οι διακοπές

Η προσμονή για τις διακοπές προσφέρει περισσότερη χαρά σε κάποιον, επηρεάζοντας τα συνολικά επίπεδα της ευτυχίας του, από ό,τι η εξόρμηση αυτή καθαυτή, υποστηρίζει μια νέα έρευνα.

Ολλανδοί ερευνητές σε πρόσφατη μελέτη προσπάθησαν να μετρήσουν την επίδραση των διακοπών στη συνολική ευτυχία των ατόμων και πόσο αυτή διαρκεί. Στην έρευνα έλαβαν μέρος 1.530 άνθρωποι, εκ των οποίων οι 974 πήγαν διακοπές κατά τη διάρκεια των 32 εβδομάδων που κράτησε η μελέτη. Το βασικό συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν είναι πως αυτό που κάνει τον άνθρωπο χαρούμενο δεν είναι τόσο οι διακοπές αυτές καθαυτές όσο η προσμονή.

Η μεγαλύτερη «τόνωση» στα επίπεδα ευτυχίας που δήλωνε το δείγμα προήλθε από τον σχεδιασμό και μόνο των επικείμενων διακοπών. Μάλιστα, το να σχεδιάζει κανείς τις διακοπές του βρήκαν οι επιστήμονες ότι μπορεί να αυξήσει τη χρονική διάρκεια της ευτυχίας που νιώθει μέχρι και για οκτώ εβδομάδες.

Φυσικά είναι άλλο πράγμα το να ζεις κάτι και άλλο να το σκέφτεσαι. Η εμπειρία είναι σημαντική. Στις διακοπές συνήθως περνούμε πολύ όμορφα και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να νιώθουμε χαρούμενοι. Άλλωστε, αν δεν έχεις ζήσει κάτι δεν μπορείς να βγάλεις συμπεράσματα για το αν σε κάνει χαρούμενο ή όχι.

Η ψυχολόγος Αλεξάνδρα Καππάτου επισημαίνει ότι είναι ρεαλιστικά τα ευρήματα των Ολλανδών επιστημόνων και ο λόγος είναι απλός. «Οι περισσότεροι έχουμε την τάση να επενδύουμε τα θέλω μας, τις προσδοκίες μας και τις επιθυμίες μας στην περίοδο των διακοπών. Συνήθως όμως οι προσδοκίες μας για ξεκούραση, στενή επαφή με την οικογένεια ή τον σύντροφο και διασκέδαση δεν είναι ρεαλιστικές και διαψεύδονται. Δυστυχώς διαπιστώνουμε ότι αυτά που πετυχαίνουμε είναι λιγότερα από αυτά που περιμένουμε», λέει.

Συμπληρώνει δε πως «πρέπει να καταλάβουμε ότι οι διακοπές δεν είναι ένα μαγικό κουμπί που πατάμε και όλα βελτιώνονται. Για παράδειγμα, στον τομέα των ανθρώπινων σχέσεων, σε ένα μήνα- και πολλές φορές σε ακόμη μικρότερο χρονικό διάστημα- δεν μπορούμε να καλύψουμε τα κενά όλου του χρόνου ή και πολλών ετών. Όσον αφορά τη χαλαρότητα και την ξεκούραση, συχνά είναι δύσκολο να αποβάλλουμε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα τις καθημερινές μας συνήθειες και τείνουμε να μεταφέρουμε τον μικρόκοσμο της πόλης στην εξοχή, γεγονός που μας στρεσάρει. Και υπάρχουν στη σύγχρονη κοινωνία και άνθρωποι που δεν έχουν μάθει να μη δουλεύουν, άρα η ξεκούραση μπορεί να προκαλέσει άγχος και νεύρα».

Μία ακόμη παράμετρος που επηρέαζε τα επίπεδα ευτυχίας που δήλωναν οι συμμετέχοντες στην ολλανδική έρευνα μετά το τέλος των διακοπών τους ήταν αν η εμπειρία τους ήταν χαλαρωτική, ουδέτερη ή στρεσογόνα. Όσοι χαρακτήρισαν τις διακοπές τους ουδέτερες ή γεμάτες στρες, όταν γύρισαν δεν ένιωθαν πιο χαρούμενοι. Αν κι αυτό ακούγεται φυσιολογικό, το εντυπωσιακό είναι ότι ούτε όσοι τις περιέγραψαν ως χαλαρωτικές ένιωθαν πιο χαρούμενοι από αυτούς που δεν πήγαν. Μόνο όσοι δήλωσαν πως οι διακοπές τους ήταν πολύ χαλαρωτικές ήταν περισσότερο ευτυχισμένοι από τους υπόλοιπους, αλλά κι αυτοί μόνο για δύο εβδομάδες.

Για την ψυχολόγο κ। Μαριέτα Ρήγα- Πεπελάση όμως αυτό δεν είναι απόλυτα φυσιολογικό για την ανθρώπινη φύση. Αντίθετα είναι αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής. Οι διακοπές αυτές καθαυτές θα έπρεπε να προκαλούν θετικά συναισθήματα και σκέψεις στον άνθρωπο. «Πλέον όμως το άτομο ζει περισσότερο στον χώρο του φανταστικού παρά σε αυτόν του πραγματικού. Του είναι σαφώς ευκολότερο να φαντάζεται, να ονειρεύεται, να προσμένει κάτι- στη συγκεκριμένη περίπτωση τις διακοπές του- παρά όταν βρεθεί στον τόπο των ονείρων του να καταφέρει να αλλάξει σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα τον τρόπο ζωής στον οποίο έχει συνηθίσει». Προσθέτει δε ότι οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής «μας έχουν εγκλωβίσει σε μια κοινωνία που δεν έχει καμία σχέση με την έννοια των διακοπών. Ο άνθρωπος αδυνατεί να χαρεί με τη φύση και την ηρεμία που συνεπάγονται οι διακοπές».

Ελευθεροτυπια-Τα Νεα